- موانع ارث و ممنوعیت ارث بری چیست؟ - 2024-07-24
- تفاوت های چک و سفته - 2024-07-24
- اثر خط خوردن عبارت حواله کرد در چک - 2024-07-22
بطلان قرارداد در نتیجه فقدان رکن اساسی مربوط به صحت معاملات اعلام می شود. چنانچه طرفین قرارداد از شرایط اساسی مندرج در قانون تخلف نمایند، قرارداد ممکن است منجر به بطلان شود.
زمانی که از یک قرارداد باطل صحبت می کنیم یعنی اصلا نمی توان با استفاده از اقدامات بعدی این قرارداد به قراردادی صحیح تبدیل کرد.
در نوشته حاضر به طور کاربردی، انواع قراردادهای باطل و شرایط هر یک با ذکر جهات ابطال مطابق با قوانین و رویه محاکم بیان شده است.
همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.
فهرست مطالب
عقد باطل چیست؟
عقد باطل عقدی است که فاقد هر گونه حیات و آثار حقوقی باشد. به موجب ماده ۳۶۵ قانون مدنی عقد فاسد اثری در تملک ندارد. به این معنا که در عقد باطل فی الواقع هیچ نقل و انتقالی صورت نمی گیرد.
به عنوان مثال، شخص دیوانه نمی تواند معامله کند، معامله چنین فردی به موجب قانون باطل است. در نتیجه عقد باطل، مالکیت عوضین قرارداد به قبل از انعقاد عقد باز می گردد.
تفاوت عقد صحیح و باطل
عقد صحیح عقدی است که دارای شرایط اساسی صحت معاملات شامل قصد و رضای طرفین؛ اهلیت طرفین؛ معین بودن مورد معامله و مشروع بودن جهت معامله باشد. در مقابل، عقد باطل عقدی است که فاقد یک یا چند شرط از این شروط باشد.
گاهی عدم رعایت شرایط اساسی معاملات موجب بطلان قرارداد و گاهی اوقات باعث عدم نفوذ معامله می گردد.
وضعیت عوضین قرارداد باطل
- در عقد باطل مالکیت از فروشنده به خریدار منتقل نمی شود. در عقد صحیح است که به محض امضای معامله مالکیت منتقل می گردد.
- در عقد باطل چون مورد معامله در حقیقت منتقل نشده، انتقال ثمن به فروشنده نیز صحیح و قانونی نمی باشد و بایستی به خریدار مسترد گردد.
- در عقد باطل چون انتقالی صورت نمی گیرد تحویل مورد معامله نیز قانونی نبوده و هر گونه تصرفی توسط طرف قرارداد بعد از اعلام بطلان عقد، غیرقانونی است.
- در عقد باطل چون انتقال مالکیت به خریدار صورت نمی گیرد تنطیم سند رسمی قانونی نمی باشد. در نتیجه می بایست حکم ابطال سند مزبور صادر شود.
- چون عقد باطل آثار حقوقی ندارد در نتیجه نه انتقالی در آن صورت می گیرد و نه تعهدات ضمن عقد قابلیت اجرایی خواهد داشت.
بیشتر بدانید:
فقدان شرایط اساسی صحت معاملات
▪︎ گاهی طرفین قصد انجام معامله را ندارند. برای مثال معامله در حالت مستی، خواب یا بیهوشی صورت بگیرد. چون در زمان انعقاد قدرت تصمیم گیری وجود ندارد، عقد باطل است.
▪︎ افراد غیر بالغ (دختر کمتر از ۹ سال و پسر کمتر از ۱۵ سال) و دیوانه معاملاتشان باطل است. افراد بالغ کمتر از ۱۸ سال و افراد سفیه در امور مالی معاملاتشان غیر نافذ است و باید توسط ولی یا قیم تنفیذ و تایید گردد. چنانچه عقد غیر نافذ تنفیذ نشود، باطل است.
▪︎ مورد معامله نباید مجهول یا مردد بین دو یا چند چیز باشد والا معامله باطل است. مورد معامله بایستی معلوم و مشخص و معین باشد.
▪︎ چنانچه طرفین جهت قراردادشان نامشروع باشد و جهت در قرارداد ذکر شود قرارداد باطل است. اما چنانچه جهت در قرارداد ذکر نشود حتی اگر نامشروع باشد قرارداد صحیح است.
قراداد های صوری
چنانچه معامله ای بدون قصد طرفین منعقد شود آن معامله به دلیل صوری بودن باطل است. گاهی اوقات طرفین به ظاهر قراردادی را تنظیم می کنند. در حالیکه قصد و اراده باطنی و واقعی آنها معامله دیگری است.
طبق حقوق ایران، قصد باطنی و حقیقی ملاک عمل است و دادگاه به آن توجه می نماید. نه آن چیزی که بطور ظاهری و غیر واقعی فقط در قالب کلمات در قرارداد آورده می شود. ضمانت اجرای فقدان قصد، بطلان قرارداد است.
معامله به قصد فرار از دین چیست
معامله به قصد فرار از دین معامله ای است که طرفین قصد انعقاد قرارداد دارند. اما انگیزه معامله کننده این است که به قصد فرار از پرداخت دین، مال را از مالکیت خود خارج تا طلبکاران به اموالش دسترسی پیدا نکنند.
چنین معامله میان طرفین آن صحیح ولی در برابر طلبکار غیرقابل استناد و غیرنافذ است.
بیشتر بدانید:
بطلان معاملات افراد محجور
معاملات صغیر غیر بالغ و مجنون به طور کلی باطل هستند.
معاملات اشخاص کمتر از ۱۸ سال (افراد غیر رشید) دو نوع است:
۱- معاملات صغیر غیر بالغ، معاملاتش مطلقا باطل است.
۲- معاملات صغیر بالغ که در دختران از ۹ سال تا ۱۸ سال و در پسران از ۱۵ تا ۱۸ سال تمام است. معاملاتشان غیر نافذ و منوط به تنفیذ ولی قهری یا قیم است. در صورت رد نماینده، معاملات این افراد باطل است.
۳- معاملات افراد سفیه یا غیر رشید، غیر نافذ است و تنفیذ آن منوط به اجازه قیم می باشد.
۴- اشخاصی که به دلیل کهولت سن دچار فراموشی می شوند اگر معامله ای در این دوران انجام دهند غیر نافذ و صحت آن منوط به تنفیذ قیم وی می باشد. اگر قیم تایید نکند معامله باطل است. در معامله باطل چون مالکیت منتقل نشده لذا آثار حقوقی ندارند.
بیشتر بدانید:
بطلان معاملات تاجر ورشکسته
ورشکسته به کسی می گویند که عاجز از پرداخت دیون خود شود. ورشکسته شامل شخص تاجر و شرکت تجارتی می شود.
چنین شخصی می بایست با توجه به مقررات مربوط به ورشکستگی در قانون تجارت دادخواست ورشکستگی به دادگاه حقوقی تقدیم نماید. معاملات شخص ورشکسته پس از تاریخ توقف، باطل هستند.
شروط صحیح و باطل
شروط سه دسته اند:
۱- شروط صحیح که شامل شرط صفت، فعل و نتیجه می شود.
۲- شروط باطل
۳- شروط مبطل عقد
شروط باطل و مبطل عقد
شروط باطل به دو دسته تقسیم می شوند:
۱- شروطی که فقط خود باطل هستند بدون اینکه عقد را باطل کنند (ماده ۲۳۲ قانون مدنی)
۲- شروط باطلی که هم خود باطل هستند و هم باعث بطلان قرارداد می شوند (ماده ۲۳۳ قانون مدنی)
بیشتر بدانید:
بطلان به جهت مستحق للغیر بودن مبیع
معامله مستحق للغیر معامله ای است که در آن مال غیر بدون اذن مالک معامله شود. اگر بیعی واقع شود و مشخص شود فروشنده ملک دیگری را فروخته، فروش مال غیر واقع شده است.
در فرض مستحق للغیر بودن مبیع، فروشنده که مالک مبیع نیست و اذن یا نمایندگی از سوی مالک ندارد، ملک غیر را ملک خود معرفی و آن را انتقال می دهد. در واقع یک معامله فضولی منعقد شده است.
جرم معامله مال غیر
معامله مستحق للغیر دارای وصف کیفری کلاهبرداری و فروش مال غیر است (ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری). این جرم از سوی مالک و خریدار ناآگاه به معامله مال غیر قابل پیگیری است.
شکایت کلاهبرداری از سوی خریدار ناآگاه به مال غیر مطرح می شود. شکایت فروش مال غیر از سوی مالک که معامله را رد کرده اقامه می شود.
طبق قانون مجازات اسلامی جرم کلاهبرداری بیش از یک میلیارد ریال مشمول مرور زمان شکایت نمی باشد. اگر کمتر از این مبلغ باشد مشمول مرور زمان شده و ظرف یکسال از تاریخ اطلاع از جرم قابل پیگیری خواهد بود.
بیشتر بدانید:
بطلان معامله با جعل سند
چنانچه نسبت به قرارداد بین طرفین، امضاء یا مندرجات آن جعل شده باشد، سند به جهت جعل قابل ابطال از طریق دادگاه می باشد.
دعوای حقوقی بطلان سند مجعول، سندی که در آن امضاء یا مندرجات آن جعل شده و یا الحاق و خراشیدگی و… شده باشد در دادگاه حقوقی اقامه می شود.
با اثبات جعلی بودن سند که با ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری برای استکتاب صورت می گیرد، دادگاه حکم به جعلی بودن سند ارائه شده و معدوم نمودن تمام یا بخشی از آن صادر می کند.
ارکان تحقق جرم جعل و استفاده از سند مجعول عبارت است از: تحقق رکن مادی جرم، وارد آمدن ضرر به شاکی، شباهت امضاء زیان دیده و احراز سوء نیت عام و خاص.
ابطال سند رسمی
سند رسمی، سندی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم گردد. این سند پس از ارسال خلاصه معامله توسط سردفتر به اداره ثبت، در دفتر املاک ثبت می گردد.
اسباب مختلفی که سند رسمی به واسطه آنها قابل ابطال است شامل عدم رعایت شرایط اساسی صحت معاملات، جعل سند، عدم اهلیت هر یک از طرفین، مال غیر بودن مورد معامله و… می باشد. برای ابطال سند رسمی می بایست همزمان دعوی بطلان سند عادی را نیز مطرح نمود.
اثر بطلان بر معاملات بعدی
معامله ای که به واسطه یکی از جهات بطلان، باطل شود، با توجه به اینکه فساد اثری در تملک ندارد تمام معاملات پس از آن نیز باطل می شوند.
خواهان باید علاوه بر بطلان معامله اول، بطلان معامله یا معاملات بعدی را نیز اقامه کند. بطلان معاملات توسط دادگاه مورد حکم واقع و دادگاه این معاملات را معدوم اعلام می نماید.
خلاصه کلام
در معاملات میان اشخاص اصل صحت حکمفرماست. اما چنانچه شرایط اساسی صحت معاملات رعایت نشود یا مال دیگری به عناوین مختلف مانند جعل سند یا مال غیر منتقل گردد این معاملات باطل می شوند.
معامله باطل چون فاقد هرگونه حیات حقوقی است، هیچ آثاری ندارد. مانند این است که از ابتدا معامله ای واقع نشده است.
جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۰۲۱۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.
سوالات متداول
۱- بعد از ابطال تکلیف عوضین چیست؟
عوضین به حالت قبل از انعقاد معامله باز می گردند.
۲- اگر ضمن معامله باطل طرفین تعهدی انجام داده باشند، مستحق چه چیزی هستند؟
کسی که کاری انجام داده مستحق اجرت المثل کار انجام شده است.
۳- در چه صورت می توان از آثار بطلان معامله بهره مند گردید؟
بعد از اینکه حکم قطعی دادگاه مبنی بر بطلان قرارداد صادر شود.
