فسخ نکاح چیست؟ خصوصیات و مراحل آن

فسخ-نکاح
زهرا شریفی

فسخ نکاح به معنای به هم زدن عقد با حصول شرایط قانونی از سوی زن یا شوهر است. مقررات فسخ نکاح ضمن مواد ۱۱۰۱ و ۱۱۲۱ الی ۱۱۲۸ و ۱۱۳۱ و ۱۱۳۲ قانون مدنی بیان شده است. فسخ ایقاعی است که با اراده صاحب حق واقع می‌شود. صاحب حق فسخ می‌تواند هر یک از زن یا مرد باشد. در صورت تحقق موارد فسخ، نسبت به اعمال آن اقدام می‌گردد.

نکاح عقدی لازم است. اصل بر صحت و دوام عقود لازم می‌باشد. این موضوع به ویژه در مورد نکاح بیشتر مورد توجه است. چون فسخ عمل حقوقی خلاف اصل است محاکم خانواده به سادگی در این خصوص حکم به فسخ نکاح صادر نمی‌شود مگر شرایط آن طبق قانون مدنی محقق شده باشد.

در نوشته حاضر وکیل خانواده به طور کاربردی در مورد شرایط فسخ نکاح، مراحل دعوا و سایر موارد مهم می‌گوید. همچنین شما می توانید برای وکالت، اخذ مشاوره، تنظیم اوراق قضایی و بررسی مدارک با ما تماس بگیرید.

فسخ نکاح چیست؟

یکی از موارد انحلال و به هم خوردن عقد نکاح، فسخ است. موارد دیگر انحلال شامل طلاق، بذل مدت در نکاح موقت، فوت هر یک از زوجین انفساخ و بطلان نکاح است. فسخ ممکن است به موجب بیماری زن یا شوهر که در قانون پیش‌بینی شده، محقق شود. گاهی به واسطه تدلیس طرف مقابل واقع می‌شود.

اگر زوجین نسبت بر فسخ نکاح توافق داشته باشند، باز هم باید دعوی مزبور اقامه و حکم قطعی صادر تا آثار آن جاری شود. با صدور حکم فسخ نکاح و قطعیت آن، رابطه زوجیت منحل می‌شود. مبنای فسخ، دفع ضرر از صاحب حق است. به همین جهت، علاوه بر شرایط موجب طلاق، مقرراتی در مورد فسخ و انحلال نکاح وضع شده است. همانطور که ثبت نکاح و طلاق ضروری است، ثبت فسخ نکاح نیز الزامی می‌باشد. با ثبت فسخ، طرفین می‌توانند از آثار آن مانند ازدواج با دیگری بهره‌مند شوند.

لازم به ذکر است فسخ نکاح، فاقد تشریفات طلاق و اجرای صیغه و شهود است. هر یک از زوجین که حق فسخ دارد می‌تواند این دعوی را اقامه نماید.

مراحل دعوی فسخ نکاح

▪︎ در دعوی فسخ نکاح  گواهی عدم امکان سازش یا حکم طلاق صادر نمی‌شود بلکه دادنامه فسخ صادر می‌شود.

▪︎ هریک از زوجین که صاحب حق فسخ است دادخواست را به دادگاه خانواده تقدیم می‌کند.

▪︎ مدارک دعوی فسخ نکاح عبارتست از:

تصویرشناسنامه

کارت ملی

سند قباله

سایر ادله اثبات دعوی فسخ مانند درخواست پزشکی قانونی، تحقیق محلی، شهادت شهود و…

▪︎ دادگاه با توجه به فوری بودن فسخ، ابتدا اقدام فوری فسخ را بررسی می‌کند. در صورت احراز آن، نوبت به رسیدگی‌های بعدی دعوی می‌رسد.

▪︎ حکم تایید فسخ نکاح، اعلامی است و نیازی به درخواست اجرا و صدور اجرائیه ندارد. با صدور حکم و قطعیت آن، مراتب فسخ و ثبت آن حسب مورد به دفترخانه و اداره ثبت احوال مربوطه اعلام می‌شود.

آثار فسخ نکاح

۱- با فسخ نکاح، رابطه زوجیت منحل می‌شود.

۲- از تاریخ قطعیت حکم، زن باید عده فسخ به مدت سه طهر (سه ماه) نگهدارد.

۳- با صدور حکم قطعی، رابطه ارث‌بری میان زوجین قطع می‌شود.

۴- اثر فسخ نکاح مانند طلاق به گذشته سرایت نمی‌کند و از تاریخ حکم قطعی، آثار نکاح قطع می‌شود.

جنون موجب فسخ

جنون زوجین به هر درجه از شدت و ضعف که باشد، به طرف مقابل حق فسخ می‌دهد مشروط بر اینکه مستقر و پایدار باشد. جنون دو نوع است دائمی و ادواری. استقرار به این معناست که حالت دیوانگی بارها به شخص عارض شود. با یکبار ابتلا به آن بدون تکرار، از موجبات فسخ نکاح به این علت نمی‌باشد. بیماری‌های افسردگی، اختلالات روحی و روان‌پریشی، فراموشی زودگذر و امثال آن حق فسخ به طرف مقابل نمی‌دهد.

عیوب موجب فسخ نکاح

مواد ۱۱۲۲ و ۱۱۲۳ قانون مدنی عیوب زوجین که موجب فسخ نکاح می‌شود را ذکر نموده است عیوب مرد عبارتند از:

۱- خِصاء

۲- عِنَن به شرط اینکه ولو یکبار عمل زناشویی را انجام نداده باشد.

۳- مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه‌ای که قادر به عمل زناشویی نباشد.

عیوب زن:

۱- قَرَن

۲- جذام

۳- بَرَص

۴- اِفضاء

۵- زمین گیری

۶- نابینایی از هر دو چشم

فسخ به جهت زمین‌گیری، نابینایی از هر دو چشم و جذام امروزه کارایی ندارد. چون در زمان عقد طرفین همدیگر را می‌بینند و از عیوب ظاهری یکدیگر مطلع می‌شوند. فسخ زمانی ایجاد می‌شود که عیوب زوجین در زمان عقد وجود داشته و طرف ازدواج بی‌خبر از آن باشد. اگر جنون و عنن در مرد بعد از عقد به وجود آید موجب حق فسخ زن خواهد بود.

طبق قاعده “اقدام به ضرر خود” که در نکاح نیز جاری است، علم و اطلاع از عیوب هر یک از طرفین در زمان عقد، مانع فسخ است. چرا که طرف عالم به ضرر خود عمل نموده و با این شرایط مایل به وقوع عقد بوده است بنابراین دعوی فسخ در این مورد رد می‌شود.

مهریه در فسخ نکاح

مهریه در فسخ نکاح، احکام متفاوتی با طلاق دارد. در مواردی که فسخ نکاح قبل از نزدیکی واقع شود زن حقی بر مهریه نخواهد داشت. با وقوع نزدیکی، زن مستحق دریافت کل مهر‌المسمی(آنچه در عقد تعیین شده است) می‌شود استثناء آن بیماری عنن است. عنن یکی از عیوب مرد است که برای زن حق فسخ ایجاد می‌کند خواه حدوث آن قبل از نکاح باشد یا بعد از آن. در این صورت با عدم نزدیکی، زن نصف مهر را میگیرد. چنانچه فسخ نکاح به واسطه تدلیس زوجه واقع شده باشد، زوجه حقی بر مهریه نخواهد داشت.

خیار فسخ نکاح فوری است

هر یک از زوجین که حق فسخ دارد، باید پس از اطلاع از آن، حق فسخ را اعمال و با اظهارنامه به اطلاع طرف مقابل برساند. در غیر اینصورت با توجه به فوری بودن اعمال آن، حق فسخ ساقط می‌شود. برای اعمال فوری فسخ نکاح ۲ شرط مورد توجه قرار می‌گیرد:

۱- صاحب حق، علم به حق خود داشته باشد.

۲- صاحب حق فسخ، علم به فوری بودن اعمال حق داشته باشد.

مدت زمانی که طی آن باید فسخ جاری شود را عرف تعیین می‌کند. دادگاه با توجه به عرف حاکم و تحقق موجبات فسخ به دعوی رسیدگی می‌کند. طبق قاعده”جهل به قانون رافع مسئولیت نمی باشد”ماده ۱۱۳۱ قانون مدنی ماده‌ای استثنایی است چرا که جهل به قانون در مورد فسخ نکاح پذیرفته می‌شود. صاحب حق می‌تواند با اثبات جهل و ناآگاهی خود، خیار را اعمال کند.

بیشتر بدانید:

جرم فریب در نکاح و مجازات آن

نمونه آرای فسخ نکاح

◇ کتمان رشته تحصیلی یا اظهار نوع دیگر آن، اگرچه امر غیراخلاقی است، لکن از اسباب فسخ نکاح نیست.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۱۰۱۶۲۶ مورخ ۹۳/۹/۱۹ شعبه ۱۱ دادگاه تجدیدنظر تهران)

◇ چنانچه زوج امید به درمان زوجه داشته باشد و به همین جهت درخواست فسخ نکاح نکند بلکه پس از ناامیدی از درمان درخواست فسخ نکاح نماید این امر منافاتی با فوریت فسخ ندارد.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۹۰۷۲۰۰۸۴۴ مورخ ۹۳/۸/۲۵ شعبه ۱۲ دیوان عالی کشور)

◇ باکره بودن وصف کمال است و عدم آن از عیوب نکاح و سبب فسخ نیست بنابراین صرفا در صورتی که این وصف در عقد نکاح شرط شده باشد یا اینکه زن به عنوان باکره توصیف شده باشد یا اینکه عقد نکاح روی این مبنا که زن باکره است واقع شده باشد، در صورت عدم بکارت، حق فسخ برای زوج ایجاد می شود.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۴۵۰۰۳۳۳ مورخ  ۹۳/۲/۲۸ شعبه ۴۵ دادگاه تجدیدنظر تهران)

◇ پنهان کردن این که زوجه قبلا دارای همسر بوده، لیکن بدون برقراری رابطه زناشویی از وی جدا شده است، تدلیس در ازدواج نمی باشد.

(دادنامه ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۴۵۰۱۰۱۹ مورخ ۱۳۹۱/۶/۱ شعبه ۴۵ دادگاه تجدیدنظر تهران)

نتیجه‌گیری

فسخ نکاح یکی از طرق انحلال و خاتمه رابطه زوجیت است. محاکم خانواده به منظور پاشیده نشدن زندگی مشترک نسبت به فسخ سختگیری زیادی نشان می‌دهند. از این رو می‌بایست دعوی صحیح همراه با دفاع مناسب و موثر با توجه به ادله و مدارک مطرح شود. جهت حل مشکل حقوقی و اعطای وکالت با شماره‌های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۰۲۱۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس حاصل نمایید.

دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات رایج

۱- اگر هر یک از زوجین در زمان عقد هر عیبی داشته باشد عقد قابل فسخ است؟

فسخ نکاح به واسطه عیوب مذکور در قانون مدنی محقق می‌شود. اگر سبب اختلاف زوجین، عیب دیگری باشد ممکن است از موارد عسر و حرج و طلاق زوجه محسوب شود.

۲- اگر زن مهریه گرفته باشد بعد از تدلیس از سوی زن، تکلیف مهریه چیست؟

مرد می‌تواند آنچه به عنوان مهر داده را مطالبه و مسترد کند.

۳- اگر تدلیس از سوی پدر و مادر یکی از زوجین باشد آیا جرم تدلیس محقق می‌شود؟

برای وقوع جرم تدلیس، اعمال فریب‌کارانه باید از سوی طرف عقد صورت گرفته باشد.

۴- اقدام طرفین پس از فسخ نکاح چیست؟

با صدور حکم قطعی فسخ، رابطه زوجیت منحل می‌شود. تشریفات طلاق و اجرای صیغه که مخصوص دعوی طلاق است در فسخ نکاح رعایت نمی‌شود.

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *