- انواع وصیت و آثار آن – وصایت - 2024-11-30
- نمونه رای پرداخت خسارت راننده مقصر به قیمت یوم الاداء - 2024-11-20
- اعتراض شخص ثالث اصلی (حکمی) و طاری - 2024-11-16
نفقه فرزند بر عهده پدر است. طبق قانون مدنی ایران، اقارب شامل فرزند دختر و پسر، پدر، مادر، نوه و اجداد می‌باشند. کسی واجب‌النفقه است که نیازمند باشد و نتواند با اشتغال به کار، وسیله امرار معاش خود را فراهم نماید. کسی باید نفقه پرداخت کند که خود متمکن باشد بدون اینکه با پرداخت در امور زندگی خود دچار تنگدستی شود.
در نوشته حاضر وکیل خانواده به طور کاربردی، نفقه فرزند و اقارب و شرایط و مراحل دعوی را بیان می‌کند. جهت وکالت، دریافت مشاوره، تنظیم اوراق قضایی و بررسی مدارک خود با ما تماس بگیرید.
نفقه فرزند چیست؟
فهرست مطالب
نفقه فرزند و اقارب شامل مسکن، لباس، غذا و اثاث زندگی می‌باشد. برای تعیین نفقه، توانایی مالی منفق (نفقه‌دهنده) در نظر گرفته می‌شود. تامین نفقه تا اندازه رفع نیاز لازم است. از جمله افراد واجب‌النفقه فرزند است. دختر تا زمان شوهر و پسر تا ۱۸ سالگی مستحق نفقه می‌باشند. عرفا پسر تا اشتغال به کار یا بعد از تحصیل، نفقه دریافت می‌کند.
طبق قانون مدنی، نفقه اولاد ابتدا بر عهده پدر است. در صورت فوت پدر یا عدم توانایی مالی او، با جد پدری است. اگر جد پدری فوت شده یا توانایی مالی نداشته باشد، بر عهده مادر است. در صورت فوت مادر یا عدم توانایی، با رعایت خویشاوندی نزدیکتر، نفقه برعهده جدات پدری و اجداد مادری به تساوی قرار می‌گیرد. اگر برخی از افرادی که باید به تساوی پرداخت کنند، تمکن مالی نداشته باشند، افراد دیگر سهم آنان را می‌پردازند.
فرزند و اقارب فقط می‌توانند نفقه حال را مطالبه کنند. در مورد نفقه گذشته نمی‌توان هیچ ادعایی داشت اگرچه مدت آن زیاد باشد. نفقه گذشته اقارب دین طبیعی منفق به حساب می آید نه دین حقوقی. بدین معنا که منفق می‌تواند اخلاقاً نفقه معوقه را پرداخت کند اما متعهد به آن نمی‌باشد. در حالیکه در دین حقوقی (مانند نفقه معوقه زوجه) زوج متعهد و ملزم به پرداخت نفقه زوجه در حال و گذشته است.
مراحل دعوی نفقه فرزند
- دادگاه صالح به رسیدگی، دادگاه صلح (اگر خواسته تا یک میلیارد ریال باشد) یا دادگاه خانواده (اگر میزان نفقه درخواستی در خواسته بیش از یک میلیارد ریال باشد) محل اقامت خوانده است.
- هزینه دادرسی دعوی نفقه فرزند در دادگاه صلح یا دادگاه خانواده ۳/۵ درصد میزان خواسته خواهان است.
- خواهان دعوی نفقه فرزند اگر نابالغ باشد (دختر کمتر از نه سال و پسر کمتر از پانزده سال) مادر است. اگر بالغ باشد، خواهان دعوی خود فرزند است.
- خواسته دعوی مطالبه نفقه فرزند عبارتست از: مطالبه نفقه از تاریخ .. تا اجرای حکم بعلاوه خسارات دادرسی شامل حق‌الوکاله وکیل، هزینه دادرسی و هزینه کارشناس.
- مدارک و ضمائم دادخواست نفقه فرزند شناسنامه، کارت ملی و ارجاع به کارشناس و سایر ادله موجود است.
- مبلغ نفقه با نظر کارشناس تعیین می‌شود و هزینه کارشناسی اولیه برعهده خواهان است. در صورت عدم اعتراص به نظریه کارشناس و قطعیت آن، دادگاه براساس مبلغ نظریه، حکم به پرداخت نفقه صادر می‌کند. اگر به نظریه اعتراض شود و دادگاه اعتراض را قبول کند به هیئت سه نفره کارشناسی ارجاع می‌شود. هزینه هیئت کارشناسی برعهده معترض است.
ارکان نفقه فرزند و اقارب
در دعوی مطالبه نفقه فرزند و اقارب باید موارد زیر رعایت شود.
▪︎ وجود قرابت نسبی بین طرفین. اقارب شامل فرزند، پدر، مادر، نوه و اجداد می‌شوند.
▪︎ توانایی مالی نفقه‌دهنده
▪︎ نیاز نفقه‌گیرنده
اگر چند نفر منفق باشند، همگی به طور مساوی ملزم به پرداخت نفقه هستند. مثال، اگر مستحق نفقه پدر است و چند فرزند متمکن داشته باشد در این صورت اولاد به تساوی پرداخت می‌کنند. اگر مستحق نفقه چند نفر باشند، منفق باید با رعایت رابطه قرابت نزدیک به دور پرداخت کند. برای مثال شخصی که دارای فرزند و نوه است پرداخت نفقه فرزند به نوه اولویت دارد.
مقایسه نفقه زوجه و فرزند
۱- فرزند و اقارب صرفاً می‌توانند نفقه حال را مطالبه کنند و حقی بر نفقه گذشته ندارند. ولی زوجه می‌تواند علاوه بر نفقه حال، مربوط به گذشته (معوقه) را نیز مطالبه کند.
۲- در مورد فرزند و اقارب، رعایت شان خواهان ملاک نیست و با توجه به عرف و تمکن مالی منفق تعیین می‌شود. لکن در نفقه زوجه، شان زوجه ملاک می‌باشد.
۳- در مورد اقارب و فرزند به درجه توانایی مالی منفق توجه می‌شود. اما در نفقه زوجه درجه استطاعت مالی زوج ملاک نیست.
نفقه فرزند چقدر است؟
کسی که عهده‌دار پرداخت نفقه فرزند است اگر به وظیفه قانونی خود عمل نکند، مستحق نفقه می‌تواند دادخواست مطالبه نفقه را به دادگاه بدهد. میزان نفقه در صورت عدم پرداخت یا اختلاف در آن، توسط دادگاه پس از بررسی و ارزیابی کارشناس رسمی دادگستری تعیین می‌شود که بستگی به میزان توانایی خوانده و نیاز خواهان بر اساس عرف موجود دارد. اگر با گذشت زمان و تورم، نفقه پرداختی کافی برای گذران زندگی فرزند نباشد، دادخواست تعدیل (افزایش نفقه) به همان دادگاه صادرکننده حکم تقدیم می‌شود.
نفقه پدر و مادر
نفقه پدر و مادر به عهده فرزند است. در صورت نبود فرزند یا عدم توانایی مالی فرزند، نفقه با نوه است. در صورت تعدد فرزندان، موظفند بطور تساوی پرداخت کنند تفاوتی نمی‌کند پرداخت‌کنندگان دختر باشند یا پسر. اما اگر برخی از افراد تمکن مالی نداشته باشند، افراد دیگر سهم آنان را می‌پردازند. در این صورت طلب شخص پرداخت‌کننده محسوب شده و وی می‌تواند آنچه پرداخته را بعداً از افرادی که به جای آنها پرداخته است مطالبه نماید.
اجرای حکم نفقه
با صدور حکم نفقه و قطعیت آن، محکوم‌له درخواست اجرای آن را به دادگاه بدوی داده و پس از آن اجرائیه صادر می‌شود. اجرائیه به محکوم‌علیه ابلاغ می‌شود که ظرف ده روز محکوم‌به را پرداخت نماید. اگر پرداخت نکند، محکوم‌له در اجرای احکام دادگاه درخواست توقیف اموال محکوم‌علیه و مزایده و فروش آن را می‌نماید.
اگر محکوم مالی نداشته باشد یا در دسترس نباشد، درخواست جلب وی می‌شود. محکوم‌علیه می‌تواند ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، دعوی اعسار از پرداخت محکوم‌به را در دادگاه صادرکننده حکم بدوی اقامه کند.
تعدیل نفقه فرزند
تعدیل نفقه به معنای افزایش مبلغ نفقه با توجه به نرخ تورم موجود است. تعدیل نفقه در جایی است که قبلا حکم نفقه صادر و مبلغ آن تعیین شده باشد ولی با رشد تورم، نفقه تعیینی جوابگوی نیازهای ضروری مستحق نفقه نباشد. در اینجا دادخواست تعدیل به دادگاه صادرکننده حکم نفقه ارجاع می‌شود.
دادگاه جهت برآورد مبلغ نفقه جدید موضوع را به کارشناس می‌دهد. کارشناس با توجه به توانایی مالی منفق و نرخ افزایش تورم مبلغ جدید را تعیین می‌کند. در صورت عدم اعتراض و قطعی شدن نظریه کارشناس، حکم به افزایش نفقه صادر می‌شود. مبلغ افزایشی از تاریخ ثبت دادخواست محاسبه می‌شود.
جرم ترک انفاق فرزند
در قانون، ترک انفاق فرزند جرم‌انگاری شده و برای آن مجازات تعیین شده است. شرایط و ارکان تحقق این جرم عبارتست از:
۱- فرزند ندار و فقیر باشد.
۲- کسی که نفقه بر عهده‌اش است دارای تمکن مالی باشد بدون اینکه با پرداخت نفقه اولاد زندگانی وی در مضیقه قرار بگیرد.
رکن مادی جرم – رکن مادی جرم با ترک فعل واقع می‌شود. کسی که قانوناً ملزم به پرداخت نفقه است اگر آن را نپردازد قابل تعقیب کیفری می باشد. معیار تعیین مصادیق نفقه، عرف است. طبق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی، کسی که ندار باشد و نتواند با اشتغال به شغلی کسب درآمد کند مستحق نفقه است. همچنین ماده ۱۱۹۸ همان قانون می‌گوید، کسی ملزم می‌شود نفقه پرداخت کند که متمکن از دادن نفقه باشد.
در نتیجه کسی که فقیر باشد ولی قدرت کار کردن داشته باشد مستحق نفقه نیست. تمکن مالی به معنی همه دارایی شخص است. دارایی شامل درآمد، دیون و تعهدات شخص می‌شود. ممکن است کسی دارایی زیادی داشته باشد ولی چون بدهی و مخارجش بالاست نتواند نفقه پرداخت کند در این صورت محکوم به پرداخت نفقه نمی‌شود.
رکن معنوی – برای وقوع جرم سوءنیت عام مرتکب و قصد مجرمانه ضروری است. عمد در عدم پرداخت نفقه و علم بر تکلیف به پرداخت نفقه و نیاز فرزند یا نوه به آن باید محرز شود. لذا اگر شخص منفق به دلیل عدم دسترسی به اموالش یا زندانی بودن نفقه نپردازد، عمد از بین می‌رود و در نتیجه نمی‌توان وی را تحت پیگرد کیفری قرار داد.
رکن قانونی – ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده در این خصوص مرقوم می‌دارد: هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند به حبس تعزیری بیش از سه ماه تا یک سال محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.
تبصره – امتناع از پرداخت نفقه زوجه‌ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.
مجازات جرم ترک انفاق فرزند
مجازات جرم ترک انفاق فرزند طبق ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، درجه شش بوده و سه ماه تا یکسال زندان است. طبق بند ۲ ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب ۱۳۷۳ و اصلاحات بعدی آن، چنانچه حبس قانونی جرم بیش از سه ماه باشد، دادگاه این اختیار را دارد حبس را تبدیل به جزای نقدی نماید.
قانون نفقه فرزند
مواد قانونی مرتبط با نفقه فرزند در ادامه ذکر می‌شوند.
ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی
در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی و در خط عمودی اعم از صعودی و یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند.
ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی
کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسائل معیشت خود را فراهم سازد.
ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی
کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.
ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی
نفقه اولاد بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب فالاقرب. در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.
ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی
نفقه ابوین با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اولاد و اولاد اولاد است.
ماده ۱۲۰۱ قانون مدنی
هر گاه یک نفر هم در خط عمودی صعودی و هم در خط عمودی نزولی اقارب داشته باشد که از حیث الزام به انفاق در درجه مساوی هستند نفقه او را باید اقارب مزبور به حصه متساوی تادیه کنند بنابراین اگر مستحق نفقه پدر و مادر و اولاد بلافصل داشته باشد نفقه او را باید پدر و اولاد او متساویا تادیه کنند بدون این که مادر سهمی بدهد و همچنین اگر مستحق نفقه مادر و اولاد بلافصل داشته باشد نفقه او را باید مادر و اولاد متساویا بدهند.
ماده ۱۲۰۲ قانون مدنی
اگر اقارب واجب‌النفقه متعدد باشند و منفق نتواند نفقه همه آن ها را بدهد اقارب در خط عمودی نزولی مقدم بر اقارب در خط عمودی صعودی خواهند بود.
ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی
در صورت بودن زوجه و یک یا چند نفر واجب‌النفقه دیگر زوجه مقدم بر سایرین خواهد بود.
ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی
نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.
ماده ۱۲۰۵ قانون مدنی
نتیجه‌گیری
سوالات رایج
۱– با وجود زن و اولاد، نفقه پدربزرگ برعهده کیست؟
با احراز شروط، نفقه پدربزرگ بر عهده منفق می‌باشد.
۲- اگر شرط شود نفقه اقارب ساقط شود آیا شرط صحیح است؟
نفقه چه زوجه و چه فرزند از قوانین آمره می‌باشد. بنابراین نمی‌توان برخلاف آن توافق کرد و چنین شرطی نامشروع و باطل است.
۳- اگر نوه بتواند مخارج خود را تامین کند آیا پدربزرگ ملزم به نفقه وی است؟
اولاً در صورتی نفقه پدربزرگ به نوه تعلق می‌گیرد که پدر فوت شده یا فقیر باشد ثانیاً نوه ندار و فقیر بوده و محتاج نفقه باشد.
۴- در صورت وجود دین حال و نفقه کدام مقدم است؟
ابتدا نفقه فرزند پرداخت، سپس دیون سررسید شده و بعد نفقه اقارب اگر برعهده‌اش باشد پرداخت می‌شود.
