اقاله قرارداد و آثار آن – اثبات اقاله

زهرا شریفی

 

اقاله یا تفاسخ یکی از طرق انحلال عقد لازم است. عقدی است که به موجب آن طرفین قرارداد با تراضی عقد سابق را اقاله نمایند. به عبارتی توافق طرفین بر خاتمه دادن قرارداد سابق است نه ایجاد معامله جدید.

اقاله در ذیل مبحث سقوط تعهدات در قانون مدنی عنوان شده است.‌ بنابراین با وقوع آن قرارداد منحل و تعهدات طرفین در قبال یکدیگر ساقط می گردد. در مورد عقود اعمال می شود و در ایقاعات راه ندارد.

در این مقاله وکیل قراردادها اقاله و احکام و آثار آن، شرایط و نحوه اثبات اقاله شفاهی را بیان می کند.

ضمن اینکه شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

 

اقاله چیست؟

ماده ۲۸۳ قانون مدنی: “بعد از معامله طرفین میتوانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند.”
ماده ۲۸۴: “اقاله به هر لفظ یا فعلی واقع میشود که دلالت بر بهم زدن معامله کند.”

طرفین عقد می توانند با تراضی و توافق عقد واقع شده را بهم بزنند. اقاله توسط هر شخص دیگری غیر از طرفین ولو وراث آنها باطل است.

بنابراین اقاله توسط وراث و منتقل الیه اعتبار ندارد. لکن توسط نماینده مانند ولی، قیم و وکیل در حدود نمایندگی معتبر است.

اقاله ممکن است صراحتاً و به موجب سند مکتوب باشد.‌ ممکن است بالفعل صورت گرفته باشد. برای مثال، خریدار کالای خریداری شده را به مغازه فروشنده مسترد کند‌. در مقابل فروشنده وجه آن را بازگردند.‌

نحوه استرداد عوضین

طبق ماده ۲۸۵ قانون مدنی: “موضوع اقاله ممکن است تمام معامله واقع شود یا فقط مقداری از مورد آن.”

با اقاله عوضین به طرفین معامله مسترد می شود. ممکن است تراضی شود نسبت به کل معامله یا بخشی از آن باشد.

عوضین اصلی (مقدار مبیع و میزان ثمن) در زمان وقوع اقاله نباید تغییری نموده یا کم و زیاد شود. در غیر این صورت اقاله صورت نگرفته و معامله جدید است. لکن شروط فرعی و جزئی قابل تغییر است. برای مثال در معامله خودرو شرط شود خریدار پخش جدید نصب نماید.

بیشتر بدانید:

موارد انحلال و خاتمه قرارداد کدامند؟

اگر بعد از قرارداد اصلی تبدیل تعهد صورت پذیرد. برای مثال معامله روغن تبدیل به گندم شود. در زمان اقاله مورد معامله اصلی یعنی روغن مسترد می شود.

تلف عوضین

ماده ۲۸۶ قانون مدنی: “تلف یکی از عوضین مانع اقاله نیست در این صورت به جای آن چیزی که تلف شده است مثل آن در صورت مثلی بودن و قیمت آن در صورت قیمی بودن داده میشود.”

چنانچه عوضین معیوب باشد. پس از اقاله بابت عیب، ارش (خسارت ناشی از عیب) پرداخت می شود. تلف عوضین یا یکی از آنها مانع اقاله نیست. در این صورت مثل یا قیمت پرداخت می شود‌.

با وجود عین مال، عین مسترد می شود‌. اگر مثل یا قیمت بازگردانده شود. اقاله نبوده و معامله جدید محسوب می شود.

بیشتر بدانید:

تفاوت اتلاف و تسبیب

منافع زمان عقد تا اقاله

ماده ۲۸۷ قانون مدنی: “نمائات و منافع منفصله که از زمان عقد تا زمان اقاله در مورد معامله حادث میشود مال کسی است که به واسطه عقد مالک شده است ولی‌ نمائات متصله مال کسی است که در نتیجه اقاله مالک میشود.”

منافع منفصله از زمان عقد تا اقاله، مال خریدار و منافع متصله ملک مالک اولیه است‌. طرفین می توانند توافق کنند منافع متصل از زمان عقد تا اقاله به خریدار منتقل شود که به آن اقاله قهقرایی می گویند.

اما در هر حال منافع چه متصل چه منفصل بعد از اقاله متعلق به مالک بعد از اقاله است.

ماهیت اقاله

ماهیت اقاله عقد است که در نتیجه تراضی طرفین واقع می شود. آثار آن انحلال قرارداد و سقوط تعهدات طرفین در قبال یکدیگر است.

اقاله یک عقد رضایی است نه تشریفاتی. اگرچه عقد اصلی یک عقد عینی (مانند هبه و رهن) یا تشریفاتی (مانند انتقال سهم الشر‌که شرکت با مسئولیت محدود) باشد.

آثار اقاله از آن زمان ایجاد می شود. یعنی مالکیت طرفین عقد نسبت به بعد از آن منتفی می گردد. به عبارتی به حالت قبل از آن تسری نمی یابد.‌

اقاله عادی و رسمی

اقاله ممکن است با سند عادی تنظیم‌ شود یا از طریق سند رسمی. با تنظیم سند عادی و استرداد عوضین توافق طرفین محقق و قطعی شده است. سند عادی فقط نسبت به طرفین و قائم مقام آنها معتبر است. این سند قابلیت ادعای جعل، اظهار تردید و انکار را دارد.‌

بیشتر بدانید:

سند عادی و رسمی و نکات مهم هر یک

در مورد اقاله ای که در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم می شود. خلاصه مراتب توسط سردفتر به اداره ثبت محل ارسال می شود.

در اداره ثبت موارد اقاله در ستون ملاحظات قید می شود. سند رسمی و تاریخ آن در برابر طرفین و قائم مقام قانونی آنها و اشخاص ثالث معتبر است. چنین سندی قابل استناد است مگر در مورد آن ادعای جعلیت شود‌.

افزایش قیمت مورد معامله ‌در زمان اقاله

ماده ۲۸۸ قانون مدنی: “اگر مالک بعد از عقد در مورد معامله تصرفاتی کند که موجب ازدیاد قیمت آن شود در حین اقاله به مقدار قیمتی که به سبب عمل او زیاد‌ شده است مستحق خواهد بود.”

چنانچه مالک بعد از عقد اقداماتی انجام داده باشد که موجب افزایش قیمت مورد معامله شود‌. خریدار می تواند هزینه متحمله را مطالبه نماید. لکن چنانچه در اثر تورم افزایش قیمت حاصل شده باشد، مستحق مبلغ اضافی نخواهد بود.

اگر افزایش قیمت عین مالی باشد که به مورد معامله اضافه شده باشد، عین متعلق به خریدار است.

اثبات اقاله

در مواردی طرفین شفاهاً معامله را اقاله می کنند. متعاقباً یکی از آنها که از اقاله ضرری به وی وارد شده منکر آن می شود.‌

مدعی اینست که اقاله ای صورت نگرفته است. در اینجا می بایست دعوای اثبات اقاله یا اثبات وقوع اقاله در دادگاه عمومی مطرح شود.

ادله اثبات از جمله شهادت شهود و استرداد عوضین و سایر ادله موجود به دادگاه ارائه می گردد.

بیشتر بدانید:

ادله اثبات دعوی در دعاوی حقوقی

اقاله عقد جایز

عقد جایز عقدی است که هر یک از طرفین هر زمان می توانند آن را به هم بزنند. گفتیم اقاله مختص عقود لازم است. یعنی طرفین بدون اعمال یکی از طرق انحلال قرارداد حق بر هم زدن آن را ندارند. طرق انحلال قرارداد شامل اقاله، فسخ، انفساخ قانونی و قراردادی و انقضای مدت قرارداد است.

در یک جا عقد جایز را می توان اقاله نمود‌. وقتی عقد جایز (مانند وکالت) ضمن عقد لازم به صورت شرط ضمن عقد خارج لازم (مانند بیع) درج شده باشد. در این صورت طرفین می توانند با توافق یکدیگر عقد جایز ضمن عقد لازم را اقاله نمایند.‌

عقود غیر قابل اقاله

تمام عقود به جز سه عقد قابل اقاله اند اقاله وقف، نکاح و ضمان باطل است. وقف از این جهت که با تحقق وقف رابطه حقوقی واقف با مال موقوفه قطع می شود. از این رو واقف حق تغییر در آن را نخواهد داشت.

نکاح از عقود شخصیتی است که طریق انحلال آن مشخصاً در قانون پیش بینی شده است. مانند طلاق و فسخ نکاح در موارد خاص.

اقاله ضمان غیرنافذ و منوط به تنفیذ مضمون عنه (مدیون اصلی) است. در اینجا منظور ضمان از نوع نقل ذمه به ذمه است. به موجب آن با وقوع عقد ضمان، ذمه مدیون اصلی بری شده و ذمه ضامن مشغول می شود.

از این رو چون ذمه مدیون به ضامن منتقل شده است. رضایت و تایید بدهکار اصلی جهت تحقق اقاله لازم است.

بیشتر بدانید:

نکات حقوقی عقد ضمان مدنی (ضمانت)

نوع دیگر ضمان، ضم ذمه به ذمه است. به موجب آن ذمه ضامن به مدیون اصلی اضافه می شود. هر دو در مقابل طلبکار مسئول پرداخت دین خواهند بود. اقاله این نوع ضمان بلااشکال است.‌

تفاوت اقاله، فسخ و انفساخ

هر سه مورد طرق انحلال قرارداد محسوب می شوند. در عقود صحیح جریان دارند. در همگی استرداد عوضین در زمان اقاله، فسخ یا انفساخ صورت می گیرد. به عبارتی هیچیک اثر قهقرایی ندارند.

تفاوت آنها اینست که اقاله عقد بوده و ناشی از اراده و تراضی طرفین است. فسخ ایقاع است و ناشی از اراده یکطرفه صاحب حق فسخ می باشد. در انفساخ طرفین در زمان عقد توافق می کنند. اگر شرط ضمن عقد در آینده محقق شود عقد قهراً منفسخ و خاتمه یابد.

بیشتر بدانید:

روش های فسخ قرارداد- تایید فسخ به وسیله دادگاه

آیا اقاله قرارداد قابل اقاله است؟

اقاله مجدداً قابل اقاله نیست. درست است یک عقد است لکن به معنای واقعی معامله نمی باشد. از این جهت به آن عقد می گویند که صرفاً با توافق و تراضی طرفین انعقادکننده قابل تحقق است.

بعد از اقاله طرفین می توانند معامله جدیدی منعقد نمایند‌. بنابراین پشیمانی از اقاله سودی ندارد و نیازمند معامله جدید خواهد بود.

اقاله معلق

نشست قضایی مورخ ۱۳۹۸/۴/۵ استان لرستان در خصوص اقاله معلق بیان می کند.‌

نظر هیئت عالی
اقاله یک توافق دو طرفه و دارای ماهیت حقوقی مستقلی است و همانند سایر عقود با تعلیق در منشأ صحیح بوده و تحقق اثر آن منوط به حلول امر دیگری چون پرداخت (عودت ثمن پرداختی و…) ثمن معامله در فرض سوال می‌باشد، در صورت عدم حصول معلق علیه، اقاله منتفی است و درج چنین شرطی در اقاله خلاف مقتضای ذات یا آثار ذاتی اقاله نیست و صحیح می‌باشد.

نظر اتفاقی
وفق مواد 10، 189، 190، 191، 283 و 284 قانون آئین دادرسی مدنی با توجه به اینکه اقاله واقع شده به‌صورت معلق می‌باشد و همان‌گونه که می‌توان اثر عقد را مشروط به حصول شرطی در آینده نمود در خصوص اقاله نیز می‌توان اثر آن را معلق به حصول امر دیگری نمود و در این صورت با حصول شرط اقاله واقع شده منحل گردیده و عقد بیع سابق تمام آثار خود را خواهد داشت و درواقع در زمانی که طرفین در خصوص اقاله قرارداد به‌صورت معلق توافق می‌نمایند ضمن انحلال قرارداد به‌صورت معلق در خصوص انعقاد عقد بیع در آینده و با حصول معلق علیه توافق می‌نمایند.

نمونه آرای قضائی اقاله

◇ صرف انعقاد اقاله بیع به معنای استرداد ثمن به خریدار نیست، بلکه فروشنده می بایست ایفای تعهد خود مبنی بر استرداد ثمن به خریدار را اثبات نماید.

(دادنامه‌ ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۴۶۰۰۹۵۸ – ۹۳/۷/۳۰ شعبه ۴۶ دادگاه تجدیدنظر تهران)

◇ اقاله عقد جدید محسوب می شود و تراضی و همزمان بودن رضایت و اراده طرفین بر فسخ قرارداد و استرداد عملی عوضین معامله، شرط اساسی صحت اقاله است.

(دادنامه ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۳۰۰۳۴۶ – ۹۴/۳/۳۰ شعبه ۱۳ دادگاه تجدیدنظر تهران)

 

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی و تنظیم‌ اقاله نامه با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

 

سوالات متداول

۱- آیا ملک در رهن بانک قابل اقاله است؟

طرفین می توانند با شرط حفظ حقوق مرتهن (بانک) یا پرداخت وجه الرهانه قرارداد رهنی را اقاله نمایند.

۲- آیا اقاله محدودیت زمانی دارد؟

اقاله را هر زمان می توان اعمال نمود و محدودیت زمانی وجود ندارد.

۳- حکم اقاله ناشی از اکراه چیست؟

در حقوق ایران اقاله ناشی از اکراه باطل است.

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *