- انواع وصیت و آثار آن – وصایت - 2024-11-30
- نمونه رای پرداخت خسارت راننده مقصر به قیمت یوم الاداء - 2024-11-20
- اعتراض شخص ثالث اصلی (حکمی) و طاری - 2024-11-16
انواع مجازات اصلی، تبعی و تکمیلی در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ با ذکر شروط هر یک آمده است، محکومیت متهم منوط به وجود شرایط قانونی است. هر یک از انواع شقوق سه‌گانه مذکور در صورت جرم بودن رفتار ارتکابی و اثبات آن به طرق مقرر در قانون، مورد حکم واقع می‌شوند.
در مقاله حاضر، وکیل کیفری به طور کاریردی انواع مجازاتهای اصلی، تکمیلی و تبعی و شرایط هر یک را بیان می‌کند. ضمن اینکه شما می‌توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم لایحه دفاعیه، دادخواست، شکواییه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.
مجازاتهای اصلی
فهرست مطالب
ماده ۱۴ قانون مجازات اسلامی چنین می‌گوید: “مجازاتهای مقرر در این قانون چهار قسم است:
الف- حد
ب- قصاص
پ- دیه
ت- تعزیر…”
طبق ماده مزبور، مجازاتهای اصلی به چهار نوع فوق تقسیم می‌شوند. انواع مجازاتهای ماده ۱۴ عبارتند از: اعدام، قصاص، حبس ابد، حبس‌های کوتاه مدت و بلند مدت، انفصال دائم و موقت از خدمات دولتی، مصادره و ضبط اموال، شلاق حدی و تعزیری، جزای نقدی ثابت و نسبی و غیره. در ادامه هر یک از انواع مجازات اصلی بیان می‌شوند.
حد
حد مجازاتی است که نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس تعیین شده است. در جرایم مستوجب حدود، دادگاه متهم را به همان مجازات مقرر در قانون محکوم می‌کند بدون اینکه اختیار تغییر مجازات را داشته باشد. به عنوان مثال، حد جرم شرب مسکر، ۸۰ ضربه تازیانه است. این جرم با دو بار اقرار یا شهادت دو مرد عادل یا علم قاضی اثبات و متهم به حد مقرر محکوم می‌شود. انواع جرایم مستوجب حد و خصوصیات هر یک ذیل مواد ۲۱۷ تا ۲۸۸ قانون مجازات اسلامی ذکر شده‌اند.
بیشتر بدانید:
قصاص
قصاص به مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضاء و منافع گفته می‌شود که به قصاص نفس و عضو تقسیم می‌گردد. حق قصاص برای مجنی‌علیه یا اولیاء دم (در صورت فوت مجنی‌علیه) ایجاد می‌شود. حق قصاص قابل انتقال به ورثه مقتول (اولیای دم) و قابل گذشت از سوی آنها است. زوج و زوجه مقتول حقی بر درخواست قصاص یا گذشت از آن ندارند ولی از دیه سهم خود را می‌برند.
در شرایطی مانند رضایت اولیای دم یا مجنی‌علیه یا ممکن نبودن قصاص به هر نحو، قصاص حسب مورد به دیه یا وجه‌المصالحه تبدیل می‌شود. وجه‌المصالحه مال یا مبلغی پول است که به منظور گذشت، دو طرف پرونده نسبت به آن با یکدیگر توافق می‌کنند. میزان آن ممکن است بیش از مبلغ دیه کامله یا کمتر از آن باشد. مواد ۲۸۹ تا ۴۴۷ قانون مربوط به قصاص نفس و عضو، روش اثبات و اجرای قصاص، شرایط تبدیل قصاص به دیه و سایر مقررات می‌باشد.
دیه
ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی در تعریف دیه می‌گوید: “دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می‌شود.”اگر در قانون برای جراحت یا آسیب وارده دیه تعیین شده باشد به آن دیه مقدر (معین) گفته می‌شود. در مواردی برای عضو آسیب دیده در قانون دیه مشخص نشده است در این صورت ارش تعیین می‌شود.
از آنجا که مقدار ارش در قانون معین نشده است، میزان آن با توجه به جراحت و صدمه وارده طبق نظریه کارشناس که پزشکی قانونی است، تعیین می‌گردد. دیه ماهیتاً هم مجازات است و هم جبران خسارت ولی ماهیت مجازات بر خسارت آن غلبه دارد.
بیشتر بدانید:
مقررات و میزان دیه هر یک از اعضا و انواع آن در مواد ۴۴۸ تا ۷۲۷ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲) ذکر شده‌اند که شامل تداخل و تعدد دیات، مقدار دیه هر یک اعضا و سایر موارد می‌باشد.
تعزیر
تعزیر مجازاتی است که عنوان حد، قصاص و دیه را ندارد. لکن طبق قانون در مورد محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین می‌گردد. نوع، مقدار و کیفیت اجرای تعزیرات به موجب قانون تعیین می‌گردند. تعزیر دو نوع است: تعزیر منصوص شرعی و تعزیر غیر منصوص شرعی.
تعزیر منصوص شرعی حرمت آن در شرع بیان شده است. اما تعیین نوع و میزان مجازات برعهده حاکم اسلامی است. تعزیر غیر منصوص شرعی، ارتکاب محرمات شرعی و نقض مقررات حکومتی است. مجازاتهای تعزیری در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی ذکر شده و طبق آن تعزیرات به هشت درجه تقسیم شده‌اند. مجازات هریک اعم از حبس، جزای نقدی، شلاق، انفصال از خدمت و غیره مشخص شده است.
میزان جزای نقدی مقرر در درجات هشت‌گانه هر سه سال یکبار تعدیل و افزایش می‌یابد. آخرین تعدیل جزای نقدی طبق تصویب‌نامه شماره ۵۶۲۶۱/ت۶۲۲۹۸هـ مورخ ۱۴۰۳/۴/۴ هیئت وزیران می‌باشد. انواع جرایم تعزیری در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (مجازاتهای تعزیری و بازدارنده) مصوب ۱۳۷۵ و سایر قوانین خاص آمده است.
در مواردی که در قانون خاص مانند قانون تجارت مقررات کیفری وضع شده باشد طبق همان عمل می‌شود. در این صورت مراجعه به قانون تعزیرات فاقد وجاهت است. لکن مقررات عمومی انواع جرایم که در قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲) و در کتاب اول آن آمده که در هر حال لازم‌الرعایه هستند.
مجازات تبعی
هرگاه حکم محکومیت قطعی در جرایم عمدی صادر شود، پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان، به عنوان مجازات تبعی مرتکب از حقوق اجتماعی محروم می‌شود. مدت زمان محرومیت در جرایم عمدی مهم، در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی ذکر شده‌اند. طبق بندهای سه‌گاه ماده فوق، محکومیت‌های شلاق تعزیری، جزای نقدی، حبس درجه شش تا هشت (حبس تا دو سال)، انفصال دائم و موقت، مصادره اموال و انتشار حکم در روزنامه فاقد مجازات تبعی هستند.
انواع محرومیت‌های اجتماعی به عنوان مجازات تبعی در ماده ۲۶ قانون آمده است. مجازات تبعی در حکم دادگاه ذکر نمی‌شود بلکه به خودی خود و با اجرای حکم یا شمول مرور زمان اجراشده قلمداد می‌شوند. در طول مدت مرور زمان نیز مرتکب از حقوق اجتماعی محروم می‌شود.
مجازات تکمیلی یا تتمیمی
محکمه جزا می‌تواند علاوه بر مجازات اصلی، مرتکب را به یک یا چند نوع مجازات تکمیلی محکوم نماید. به عبارتی مجازات تکمیلی به مجازات اصلی اضافه می‌شود لکن هیچگاه به تنهایی مورد حکم واقع نمی‌شوند. دادگاه در اعمال انواع مجازات تکمیلی اختیار دارد نه تکلیف. لکن می بایست ضمن دادنامه، مجازات تکمیلی را ذکر نماید.
در ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی و تبصره‌های آن، شرایط و انواع این نوع مجازات‌ها قید شده است. در صورتی مجازات تکمیلی مورد حکم واقع می‌شود که با توجه به خصوصیات مرتکب یا جرم و سایر شرایط، مجازات اصلی جرم کافی نباشد. این نوع مجازات در مورد حدود، قصاص و تعزیرات جریان دارد ولی شامل دیات نمی‌شود. با توجه به واژه “فرد” در متن ماده ۲۳، مقررات آن اشخاص شامل حقیقی می شود و اشخاص حقوقی و شرکت‌ها را در بر نمی‌گیرد.
ضمانت اجرای عدم رعایت مجازات تکمیلی
مدت مجازات تکمیلی حداکثر دو سال است. طبق ماده ۲۴ قانون، اگر در طی مدت، محکوم‌علیه مجازات تکمیلی را اجرا نکند. برای بار اول دادگاه صادرکننده حکم قطعی پس از پیشنهاد قاضی اجرای احکام کیفری، مدت مجازات تکمیلی را تا یک سوم افزایش می‌دهد. در صورت تکرار، بقیه مدت محکومیت به حبس یا جزای نقدی درجه هفت یا هشت تبدیل می‌شود. ضمن اینکه در صورت اطمینان از اصلاح محکوم، دادگاه می‌تواند مدت زمان باقیمانده محکومیت تکمیلی را لغو یا کاهش دهد.
کلام آخر
انواع مجازاتهای اصلی، تبعی و تکمیلی در قانون مجازات اسلامی با شرایط هر یک بیان شده‌اند. مسلماً هر جرمی دارای مجازات اصلی است. لکن مجازات تکمیلی در موارد کافی نبودن مجازات اصلی تعیین می‌شود. مجازات تبعی نیز به تبع نوع محکومیت خود به خود جاری و پس از اجرای حکم یا حصول مرور زمان، از سجل کیفری محکوم لغو می‌شود. جهت دریافت مشاوره و وکالت با شماره‌های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی
سوالات رایج
۱- مجازات تکمیلی از چه زمانی شروع می‌شود؟
قانون در مورد زمان شروع مجازات تکمیلی ساکت است. با عنایت به لزوم تفسیر مضیق و محدود قوانین کیفری به نفع متهم، از تاریخ شروع مجازات اصلی می‌باشد.
۲- جرم کیفری موثر چیست؟
هر کس محکوم به هر یک از جرایم مذکور در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی شود دارای پیشینه موثر کیفری می‌شود.
۳- چه زمانی از محکوم‌علیه اعاده حیثیت می‌شود؟
بعد از تحمل مجازات تبعی و سپری شدن مدت آن، محکوم‌علیه به اعاده حیثیت نائل می‌آید. در انواع مجازات اصلی، تبعی و تکمیلی با اعاده حیثیت، محکومیت از سجل کیفری شخص حذف می‌شود.
