روش تقسیم ارث – هر آنچه لازم است بدانیم

روش تقسیم ارث بین وراث و مسائلی که طبق قانون ارث لازم است بدانیم به طور کامل در ادامه مقاله بیان شده است. ارث در صورتی به شخص تعلق می‌گیرد که ۱- در زمان فوت متوفی زنده باشد. ۲- فرزند مشروع باشد. ۳- به واسطه قتل عمدی مورث، از ارث ممنوع نباشد.

در مواردی میان وراث توافق وجود دارد مبنی بر اینکه اموال به جا مانده از مورث را میان خود تقسیم کنند. لکن گاهی به توافق نمی‌رسند یا در خصوص مالکیت مورث، میان وراث اختلاف وجود دارد.‌ در این موارد دعوی تقسیم ترکه مطرح می‌شود.‌

از این رو با توجه به پیچیدگی های مقررات ارث و اینکه باید قوانین ارث عیناً اجرا شوند، پیشنهاد می‌شود تقسیم ماترک را از طریق وکیل ارث دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی انجام دهید. همچنین جهت وکالت، مشاوره حقوقی، تنظیم تقسیم‌نامه، دادخواست، شکواییه، اظهارنامه و بررسی اوراق و مدارک با ما تماس بگیرید.‌

طبقات ارث

ارث بردن ورثه به ترتیب طبقات ارث است. تا زمانی که ولو یک نفر در طبقه قبل وجود داشته باشد هیچ ارثی به طبقه بعدی نمی رسد. به جز زوج و زوجه که در ارث هر سه طبقه شریک هستند‌. طبقات ارث که به موجب نسب ارث می برند عبارتند از:

۱- پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد هر چه پایین رود.

۲- اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها هر چه پایین رود.

۳- عمو و عمه و دایی و خاله و اولاد آنها هر چه پایین رود.

اگر متوفی زن باشد مانند متوفی مرد، ماترک وی بین فرزند دختر و پسر به روش دو به یک تقسیم می گردد.‌ زوج و زوجه به واسطه سبب از متوفی ارث می برند. بنابراین در تقسیم ترکه، سهم خود را از اصل ترکه می برند.

وراث فرض بر در تقسیم ارث

سهم وراث از ماترک متوفی در دو گروه قرار می گیرد. عده ای فرض بر و برخی قرابت بر هستند.

وارثان فرض بر شش دسته اند. کسانی هستند که سهام آنها از ماترک در قانون تعیین شده است. بنابراین در زمان تقسیم ارث سهم معین خود را می برند. این اشخاص عبارتند از:

۱- سهم یک دوم:

▪︎ زوج: در صورتی که زوجه متوفیه، فرزند و نوه نداشته باشد اگرچه از زوج های دیگر او باشد.

▪︎ یک دختر: در صورت نبود فرزند برای متوفی.

▪︎ یک خواهر ابوینی (از پدر و مادر یکی): در صورتی که برای متوفی برادر ابوینی نباشد.

▪︎ یک خواهر ابی (از پدر یکی): اگر برای متوفی خواهر و برادر ابوینی و برادر ابی نباشد.

۲- سهم یک چهارم:

▪︎ زوج: در صورت وجود فرزند یا نوه برای زوجه فوت شده اگرچه از زوج های دیگر او باشد.

▪︎ زوجه: در صورتی که برای زوج فوت شده فرزند یا نوه ولو از زوجه های دیگر نباشد.

۳- سهم دو سوم:

▪︎ دو دختر یا بیشتر: در صورت نبود فرزند پسر برای متوفی.

▪︎ دو خواهر ابوینی یا بیشتر: اگر متوفی برادر ابوینی نداشته باشد.

▪︎ دو خواهر ابی یا بیشتر: اگر متوفی خواهر و برادر ابوینی و برادر ابی نداشته باشد.

۴- سهم یک سوم:

▪︎ مادر: در صورتی که متوفی فرزند و نوه نداشته باشد. بعلاوه خواهر و برادر حاجب خاص برای متوفی وجود نداشته باشد.

▪︎ کلاله امی (خواهر یا برادر مادری): در صورتی که دو نفر یا بیشتر باشند. خواه همگی برادر یا خواهر یا خواهر و برادر باشند.

۵- سهم یک ششم:

▪︎ پدر: اگر برای متوفی فرزند و نوه هر چقدر پایین رود وجود داشته باشد.

▪︎ مادر: اگر متوفی فرزند و نوه یا خواهر و برادر حاجب خاص داشته باشد.

▪︎ کلاله امی: در مواقعی که یک نفر باشد خواهر یا برادر.

۶- سهم یک هشتم:

▪︎ زوجه: اگر برای زوج فوت شده فرزند یا نوه اگرچه از زوج های دیگر باشد.

وراث قرابت بر در تقسیم ارث

وراث قانونی و ارث‌بر در گواهی انحصار وراثت قید می‌شوند.‌ وراثی که میزان سهم آنها در قانون مشخص نشده است قرابت بر هستند. پس از پرداخت سهم وراث فرض بر بقیه به وراث قرابت بر می رسد. اگر وارث فرض بر نباشد، کل ترکه به قرابت بر می رسد.

برخی وراث فقط به فرض ارث می برند مثل زوجه. برخی علاوه بر فرض، در مواقعی مقداری از ترکه به آنها به قرابت رد می شود مثل زوج و مادر متوفی.

ورثه ای هستند که گاهی به فرض و گاهی به قرابت می برند مانند پدر، دختر و دخترها، خواهر و خواهران ابی یا ابوینی.

وراثی که فقط به قرابت ارث می برند. شامل پسر و پسران متوفی، جد و جده ابی یا امی، برادران ابوینی یا ابی، عموها و دایی های ابوینی یا ابی یا امی و فرزندان آنها هر چقدر پایین روند. ماترک میان وراث، بر اساس ترتیب طبقات مختلف وراث تقسیم می‌شود. تا زمانی که در طبقه قبل کسی باشد ولو یکنفر هرچند با نسب دورتر به متوفی، اشخاص طبقه بعدی چیزی از ماترک نمی‌برند.

روش تقسیم ارث وراث طبقه اول

طبقه اول ارث عبارتند از پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد هر چه پایین رود. با توجه به اینکه چه کسانی در زمان فوت زنده بوده است روش تقسیم متفاوت است. در مواردی متوفی دارای پدر و مادر و فرزند دختر و پسر است. در اینجا پدر و مادر هر یک به میزان یک ششم و دختر و پسر به نسبت دو به یک سهم می برند.

در صورت وجود پدر و مادر و نبود اولاد یا نوه یا نبود حاجب مادر، سهم مادر یک سوم به فرض بوده و بقیه ترکه به پدر رد می شود. در این صورت اگر مادر حاجب داشته باشد، سهم وی یک ششم ترکه است و از باقیمانده ترکه اگر بماند، چیزی به وی رد نمی شود. برای مطالعه ارث پدر و مادر از فرزند فوت شده کلیک کنید.

مجموع شرایطی که حاجب خاص مادر است عبارت است از: ۱- لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر برای متوفی باشد. ۲- پدر متوفی زنده باشد. ۳- از ارث ممنوع نباشد مگر به سبب قتل. ۴- برادر و خواهر ابوینی یا ابی تنها باشند. بنابراین در صورت بودن حاجب مادر، وی از بردن بیش از یک‌ششم ترکه محروم‌ می‌شود.

پدر در صورت عدم وجود اولاد و نوه برای متوفی، قرابت بر است. در این صورت پس از پرداخت سهم صاحبان فرض بر، باقیمانده ترکه به وی می رسد. اگر پدر و مادر با یک دختر بدون وارث پسر باشد، دختر فرض بر است و یک دوم به وی می رسد.‌ اگر دو یا چند دختر بدون پسر باشند دو سوم به فرض می برند. در صورتی که یک یا چند دختر با پسر باشند طبق قاعده دو به یک می برند‌‌.

اگر پدر و مادر با پسر باشند پس از پرداخت یک ششم ترکه به پدر و مادر، بقیه به قرابت به پسر می رسد. در صورت تعدد پسرها یا دخترها سهامشان به تساوی تقسیم می شود.

نوه در صورتی ارث می برد که هیچ وارثی برای متوفی نباشد یا اولاد متوفی در زمان موت وی زنده بوده و بعد از آن فوت کرده باشد.‌ در این صورت نوه به قائم مقامی پدر یا مادر خود سهم وی را می برد.

زمانی که میزان ترکه از سهام صاحبان فرض بیشتر باشد، بقیه ماترک به میزان سهم هر ورثه به وی رد می شود. زوج و زوجه مطلقا و مادر وقتی حاجب خاص داشته باشد چیزی به آنها رد نمی شود.

در مواردی میزان فرضها از ترکه بیشتر بوده و ترکه کم می آید. در اینجا نقص ترکه بر سهم دختر و دخترها وارد می شود. به این ترتیب، مادر و زوج و زوجه سهم خود را از اصل ترکه بر می دارند بعلاوه پدر زمانی که فرض بر است.

روش تقسیم ارث وراث طبقه دوم

وراث طبقه دوم عبارتند از: اجداد، برادر و خواهر و اولاد آنها تا هر چه پایین رود. وراث طبقه دوم زمانی ارث می برند که متوفی کسی از طبقه اول نداشته باشد. زوج و زوجه سهم خود را می برند.‌

هر یک از اجداد یا برادر و خواهر اگر تنها باشند، کل ماترک را می برد. اگر خواهر ابوینی یا ابی تنها باشد، یک دوم از اصل ترکه و اگر دو یا چند خواهر باشند دو سوم را به فرض و بقیه را به رد می برند.

خواهر یا برادر امی اگر یک نفر باشد یک ششم به فرض و اگر بیشتر باشند یک سوم را به فرض و بقیه ماترک به آنها رد می شود.

برادر ابوینی یا ابی همینطور جد ابی قرابت بر هستند. در این صورت اگر تنها باشند کل مال را به قرابت می برد. اگر با خواهر ابوینی یا ابی یا جده باشند به نسبت دو به یک می برند. از آنجا که زوج و زوجه و کلاله امی (خواهر و برادر مادری و مادربزرگ مادری) به فرض ارث می برند، بعد از پرداخت سهم افراد مذکور بقیه را می برند.

اگر جد و جده ابی (پدری) با جد و جده امی (مادری) باشند، یک سوم امی ها می برند. خواهر و برادر امی در صورت تعدد به تساوی بینشان تقسیم می شود. با وجود خواهر یا برادر ابوینی، ابی ها از ارث محروم می شوند. اگر وارث ابوینی نباشد، ابی ارث می برد. مابقی ترکه پس از پرداخت سهم فرض برها در صورتی به کلاله امی می رسد که اجداد ابی و خواهر و برادر ابوینی یا ابی موجود نباشند.

اگر جد و جده پدری و جد و جده مادری باشند، یک سوم ترکه به جد و جده ابی و امی مادری متوفی می رسد که میانشان به تساوی تقسیم می شود. دو سوم بقیه به جد و جده ابی و امی پدر میت می رسد که یک سوم آن به جد و جده امی پدر میت می رسد که دو به یک تقسیم می شود. دو سوم به جد و جده ابی پدر میت می رسد که دو به یک تقسیم می شود.

قاعده بر این است که ارث خویشان مادری متوفی به تساوی تقسیم می شود. ارث خویشان پدر و مادری و پدری متوفی به صورت دو به یک تقسیم می شود. فرزندان خواهر و برادر ابوینی و ابی اگر دختر و پسر باشند ارث را دو به یک می برند. اما فرزندان کلاله امی(خواهر و برادر مادری) ارث به تساوی بینشان تقسیم می شود. در تقسیم ارث طبقه دوم، اگر میزان فرضها از ترکه بیشتر باشد، نقص ترکه به سهم خواهر یا خواهرهای ابوینی یا ابی وارد می شود.

روش تقسیم ارث وراث طبقه سوم

وراث طبقه سوم عبارتند از عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنها هر چه پایین رود. اگر در طبقات اول و دوم وارثی نباشد، نوبت به وراث طبقه سوم می رسد. عمو و عمه (اعمام) اگر تنها باشد کل ترکه را می برند. چنانچه امی و متعدد باشند روش تقسیم آن به تساوی است.‌ اگر ابوینی و ابی باشند به نسبت دو به یک تقسیم می شود.

دایی و خاله (اخوال) چه ابوینی چه ابی و چه امی ارث میانشان به تساوی تقسیم می شود. در صورت وجود عمو و عمه و خاله و دایی ابوینی، ابی از ارث محروم‌ می شود. اما هیچیک امی را از ارث محروم نمی کنند.

در صورت اجتماع عمو و عمه ابوینی با امی، اگر امی یک نفر باشد یک ششم از اصل ترکه و اگر متعدد باشند یک سوم از اصل ترکه را به تساوی می برند. بقیه ترکه به ابوینی ها یا ابی ها می رسد که به صورت دو به یک تقسیم می شود. در صورت اجتماع دایی و خاله ابوینی با امی، اگر امی یک نفر باشد یک ششم از اصل ترکه و در صورت تعدد یک سوم از اصل ترکه را به تساوی می برند. بقیه ترکه به ابوینی یا ابی می رسد که روش تقسیم آن دو به یک است.

در صورت وجود اعمام (عمو و عمه) و اخوال (دایی و خاله) پدر و مادر متوفی، یک سوم به اعمام و اخوال مادر متوفی می رسد که به تساوی تقسیم می شود. دو سوم بقیه به اعمام و اخوال پدر میت می رسد که یک سوم این دوسوم به اخوال و به تساوی می رسد. دو سوم باقیمانده به اعمام می رسد که دو به یک تقسیم می شود.‌

در صورت عدم وجود اعمام و اخوال برای میت، فرزندان آنها به قائم مقامی پدر و مادرشان و مطابق سهم آنها ارث می برند. زوج یا زوجه و اخوال (دایی و خاله) سهم خود را از اصل ترکه می برند مابقی به اعمام (عمو و عمه) می رسد. اگر نقصی باشد بر اعمام وارد می شود.

روش تقسیم ارث همسر متوفی

اگر زوج تنها باشد به عبارتی برای زوجه فوت شده هیچ اولاد و اولادی نباشد، سهم زوج یک دوم به فرض و یک دوم به رد است. در صورتی که وارث زوج فقط زوجه باشد، بدون هیچ اولاد یا نوه ای، سهم زوجه یک چهارم به فرض است. مابقی ترکه زوج متعلق به حاکم شرع (دولت) است.

زوجه از عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول چون زمین و اعیانی ارث می‌برد. بنابراین سهم‌الارث زوجه حسب مورد یک چهارم یا یک هشتم عین اموال منقول یا قیمت زمین و ساختمان و درختان ترکه است.

روش تقسیم ارث حمل (جنین)

حمل (جنین) در صورتی ارث می برد که اولاً نطفه او در زمان فوت منعقد شده باشد ثانیاً زنده متولد شود اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد.‌ ممکن است جنین وارث باشد. در این حالت اگر با زنده متولد شدن وی دیگران از ارث کل ماترک محروم شوند. مانند اینکه جنین فرزند متوفی باشد و با زنده متولد شدن وی خواهر و برادر متوفی از ارث محروم شوند‌. در این صورت تقسیم ترکه تا متولد شدن وی متوقف می شود.

اگر با زنده متولد شدن جنین، سهم بقیه ورثه کاهش یابد مانند کم‌ شدن سهم پدر و مادر متوفی، برای حمل به اندازه سهم دو فرزند پسر کنار گذاشته می شود. در این صورت ترکه میان بقیه وراث تقسیم می شود. بعد از تولد حمل و روشن شدن وضعیت وی، زیادی یا نقص سایر وراث از این دو سهم جبران می شود.

اگر یکی از وراث غایب مفقودالاثر باشد

غایب مفقودالاثر کسی است که مدت‌های مدیدی از غیبت او می گذرد و در این مدت هیچ خبری از وی نرسیده باشد.‌ چنانچه بین وراث غایب مفقودالاثر باشد، سهم او کنار گذارده می شود تا وضعیت او مشخص شود. در صورتی که محقق گردد وی قبل از مورث مرده است‌. حصه او بین بقیه وراث تقسیم می شود در غیر این صورت بخود او یا به ورثه اش می رسد.

هزینه کفن و دفن و تادیه دیون متوفی

پس از فوت متوفی و قبل از تقسیم ارث می بایست مراحل ذیل طبق ماده ۸۹۶ قانون مدنی به ترتیب اجرا شوند.‌

۱- قیمت کفن میت و حقوقی که متعلق به اعیان ترکه مثل‌ عینی که متعلق رهن است.

۲- دیون و واجبات مالی متوفی.

۳- وصایای میت تا ثلث ترکه بدون اجازه ورثه و زیاده برثلث با اجازه آنها.

بنابراین در خصوص حقوق و دیون متعلق به ترکه، وراث قانونی متوفی باید ابتدا نسبت به پرداخت دیون وی و خارج نمودن وصیت تا میزان یک سوم اموال به جامانده اقدام کنند. پس از آن هر آنچه باقی می ماند طبق قواعد ارث تقسیم می گردد.

تقسیم ماترک یا هر عمل حقوقی نسبت به آن قبل از ادای دیون متوفی، غیرنافذ است. در این صورت صحت معامله منوط به تنفیذ طلبکار یا طلبکاران می باشد. یکی از این دیون، مهریه زوجه فرد فوت شده است. گاهی همسر متوفی اقدام به مطالبه مهریه می نماید‌. در اینجا وراث می بایست قبل از اخراج وصیت و تقسیم ماترک میان خود، هر یک به نسبت سهم الارث، بدهی متوفی را در خصوص مهریه پرداخت نمایند.

تقسیم ارث با وجود وصیت نامه

هر شخصی می تواند تا ثلث اموالش را برای دیگری وصیت کند.‌ اگر مازاد بر یک سوم اموال وصیت کند، در این صورت صحت مازاد بر ثلث منوط به تنفیذ و اجازه وراث قانونی است. اگر وصیت نامه وجود داشته باشد، چنانچه رسمی باشد به میزان آن قبل از تقسیم ارث از ترکه اخراج می شود. در مواردی وصیت نامه عادی است. در اینجا تنفیذ آن موکول به حکم دادگاه است.

لذا تا زمان صدور حکم قطعی تنفیذ وصیت عادی، نمی‌توان مورد وصیت را از اموال خارج نمود مگر اینکه وراث به اتفاق اقرار به صحت وصیت عادی کنند. با این شرط می توان پس از خروج میزان موصی به از ترکه، نسبت به تقسیم ارث اقدام نمود. برای مطالعه مقاله وصیت و وصایت به طور جامع مراجعه نمایید.

تقسیم ارث وقتی‌ میزان دارایی متوفی معلوم نیست

گاهی اوقات وراث از میزان دقیق ماترک اطلاع ندارند. در اینجا باید قبل از تقسیم‌ ارث، اموال و دارایی و مطالبات متوفی از وراث یا اشخاص ثالث مشخص شود. در صورتی که میزان ماترک مشخص نباشد، دعوی مهر و موم و تحریر ترکه مطرح می شود. به این وسیله از طریق مرجع قضایی اموال متوفی شناسایی، صورتجسه شده و رونوشت تحریر ترکه به وراث ابلاغ می گردد.

مستثنیات قاعده ترتیب تقسیم ارث

مستثنیات تقسیم ارث به ترتیب طبقات سه گانه عبارتند از:

▪︎ در طبقه سوم، با وجود پسر عموی پدر و مادری و عموی پدری، پسر عمو ابوینی عمو ابی را از ارث محروم می کند و خود ترکه را می برد.

▪︎ در مواردی که متوفی خواهر و برادر ندارد ولی پدربزرگ یا مادربزرگ دارد. در این صورت فرزندان خواهر و برادر به همراه جد و جده با هم ارث می برند.

▪︎ وقتی برای متوفی جد یا جده نزدیک نباشد و جد و جده دور باشد. در اینجا جد دور جانشین جد نزدیک می شود و به همراه خواهر و برادر یا فرزندان آنها ارث می برند.

مشاوره حقوقی تقسیم ارث

اختلافات مربوط به ماترک ممکن است میان وراث با یکدیگر باشد. برای مثال، برخی از وراث مدعی مالکیت بخشی از ماترک هستند یا سند مالکیت مورث نزدش است و از استرداد آن خودداری می‌کند. گاهی اختلافات ورثه‌ای میان وراث با شخص یا اشخاص ثالث است اعم از اینکه مورث، مدیون یا طلبکار باشد.

در هر حال می بایست جهت دستیابی به نتیجه مطلوب و موردنظر با مشاور حقوقی مجرب مشکل حقوقی را در میان گذاشت. دعاوی موضوع ارث شامل تقسیم ارث، اخذ انحصار وراثت، مهر و موم و تحریر ترکه، رد ترکه، مطالبه سهم الارث، تقسیم ترکه، خلع ید مشاعی، مطالبه اجرت المثل ایام تصرف و سایر موارد می‌باشند.

لازم به ذکر است، مقررات ارث در قانون مدنی و سهام هر یک از وراث، از قوانین آمره محسوب می‌شوند. لذا توافق برخلاف آنها جز با رضایت تمام ورثه امکانپذیر نیست. از این رو وکیل متخصص در امور ارث با ارائه مشاوره موثر و نتیجه‌بخش، علاوه بر رفع اختلافات موجود، اقدامات لازم جهت تقسیم ماترک بر اساس توافق وراث یا از راههای قانونی به عمل می‌آورد.

کلام آخر

شخصی که فوت می‌کند، اموال و میراثی از خود برجای می‌گذارد. از این رو طبق مقررات امری ارث، ماترک مورث بین وراث قانونی وی تقسیم می‌شود. ممکن است مورث دیونی به اشخاص ثالث داشته باشد یا وصیتنامه وجود دارد که می‌بایست قبل از تقسیم ارث، دیون تادیه و وصیت از ماترک خارج شود.

تقسیم ارث بر اساس سهام فرض‌بر و قرابت‌بر هر ورثه و به ترتیب طبقات سه‌گانه ارث تنظیم می‌شود‌. برای دریافت مشاوره، وکالت و تنظیم تقسیم نامه در امور ارث با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.

                   دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات متداول

۱- اگر دو نفر فوت کنند و زمان فوت هیچیک مشخص نباشد وضعیت توارث به چه نحو است؟

هیچ یک از یکدیگر ارث نمی برند مگر فوت به علت غرق شدن یا هدم (ویرانی) باشد که در این صورت از یکدیگر ارث می برند. در مواردی که اشخاصی که بین آنها توارث باشد بمیرند.

اگر تاریخ فوت یکی از آنها معلوم و دیگری ازحیث تقدم و تاخر مجهول باشد، فقط آنکه تاریخ فوتش مجهول است از دیگری ارث می برد.

۲- رد ترکه چگونه است؟

وراث می توانند ظرف یکماه از تاریخ فوت ترکه را رد کنند. برای این منظور می بایست رد ترکه رسماً اعلام شود. سکوت در مدت یکماه به منزله قبول ترکه و تعهد در قبال دیون متوفی است‌.

۳- آیا قتل مورث از موانع ارث است؟

قتل مورث توسط وارث، وی را از ارث محروم می کند. لذا این امر در روش تقسیم ارث تاثیرگذار است.