- دعوی خلع ید به استناد سند عادی - 2025-02-19
- دعوی خلع ید زمین کشاورزی - 2025-02-17
- شرایط تحقق ارث - 2025-02-15
جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت از لحاظ شروع تعقیب و ادامه آن تعریف و آثار خود را دارند. جرم قابل گذشت جرمی است که با شکایت شاکی شروع و با گذشت وی موقوف می‌شود. جرم غیرقابل گذشت جرمی است که با شکایت شاکی خصوصی یا اعلام جرم توسط افراد مذکور در قانون مجازات اسلامی شروع می‌شود. لکن با گذشت شاکی یا اعلام‌کننده تعقیب موقوف نمی‌شود و رسیدگی ادامه می‌یابد اما از جهات تخفیف مجازات است. در ادامه وکیل کیفری تهران جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت و تاثیر گذشت در جرایم مختلف را بیان می‌کند.
جرائم قابل گذشت در قانون جدید
فهرست مطالب
جرایم قابل گذشت در ماده ۱۰۴ اصلاحی قانون مجازات اسلامی بیان شده‌اند. به موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ و ماده ۱۱ آن، جرایم مذکور افزایش یافتند. به عبارتی برخی جرایم که در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ غیر قابل گذشت بودند در قانون کاهش، قابل گذشت اعلام شدند. از این موارد می‌توان به جرایم خیانت در امانت و جرم جعل و استفاده از سند مجعول در خصوص سند عادی اشاره کرد که در قانون سابق غیر قابل گذشت بودند و در قانون جدید، قابل گذشت اعلام شده‌اند.
به موجب قانون کاهش و ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، مجازات جرایم قابل گذشت درجه ۴ تا ۸ که در ماده ۱۹ دسته‌بندی شده‌اند، به نصف کاهش پیدا کرد. برای مثال، مجازات جرم خیانت در امانت سابقا شش ماه تا سه سال حبس تعزیری بود ولی در قانون جدید به سه ماه تا یک سال و نیم حبس تقلیل یافت.
رضایت‌نامه ممکن است به طور عادی یا رسمی تنظیم شود. در رضایت رسمی، شاکی یا شکات پس از حضور در دفترخانه، گذشت منجز و قطعی خود را نسبت به پرونده شماره … شعبه … دادگاه …. اعلام می‌نماید. در گذشت عادی، پس از حضور شاکی در دادگاه یا اجرای احکام، گذشت کتباً اعلام می‌شود.
بیشتر بدانید:
جرائم غیرقابل گذشت
اصل بر غیرقابل گذشت بودن جرایم است مگر قابل گذشت بودن در خود قانون تصریح شده باشد. بنابراین هرگاه در این مورد شک شود و در قانون تصریحی نشده باشد جرم غیرقابل قابل گذشت است. لازم به ذکر است جرم تصرف عدوانی موضوع ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، در مورد اراضی و املاک دولتی و عمومی، غیرقابل گذشت است. لکن در خصوص املاک و اراضی متعلق به اشخاص خصوصی جرمی قابل گذشت است.
طبق ماده ۶۴ قانون آیین دادرسی کیفری، جهات قانونی شروع به تعقیب به شرح زیر است:
الف – شکایت شاکی یا مدعی خصوصی
ب – اعلام و اخبار ضابطان دادگستری، مقامات رسمی یا اشخاص موثق و مطمئن
پ – وقوع جرم مشهود، در برابر دادستان یا بازپرس
ت – اظهار و اقرار متهم
ث- اطلاع دادستان از وقوع جرم به طرق قانونی دیگر
علاوه بر این موارد، سازمان‌های مردم نهاد در خصوص اطفال و نوجوانان، افراد بیمار و … طبق ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری صلاحیت اعلام جرم را دارند. اعلام جرم از سوی اشخاص غیر از شاکی خصوصی در مورد جرائم غیرقابل گذشت مصداق دارد. در جرایم قابل گذشت شکایت و درخواست تعقیب، از حقوق زیان‌دیده است.
مرور زمان در در جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت
یکی از آثار مهم قابل گذشت و غیرقابل گذشت بودن جرم، مرور زمان است. در مواد ۱۰۵ و ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی مرور زمان شکایت و تعقیب، صدور حکم و اجرا در جرایم غیر قابل گذشت را بیان شده است. پس از سپری شدن مواعد مذکور، جرم مشمول مرور زمان شده و حسب مورد امکان تعقیب، صدور حکم یا اجرا نمی‌باشد.
مرور زمان جرایم قابل گذشت، ماده ۱۰۶ قانون مذکور است. بدین نحو که اگر ظرف یکسال از تاریخ اطلاع از جرم، شکایت نشود حق دعوی کیفری شاکی ساقط می‌شود مگر عدم شکایت به این دلیل باشد که شاکی در این مدت تحت سلطه متهم بوده یا مانعی برای شکایت وجود داشته است. در این صورت تا یکسال از تاریخ رفع مانع حق شکایت محفوظ خواهد بود. وراث شاکی فوت‌شده می‌توانند ظرف شش‌ماه از تاریخ فوت، در صورت احراز عدم صرفنظر متوفی از تعقیب، شکایت نمایند.
تاثیر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت
جرایم قابل گذشت در ماده ۱۰۴ اصلاحی قانون مجازات اسلامی ذکر شده است. این ماده به موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری و ماده ۱۱ آن اصلاح شده و این نوع جرایم افزایش یافته است. طبق ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی کیفری: “تعقیب متهم در جرائم قابل گذشت، فقط با شکایت شاکی شروع و در صورت گذشت او موقوف می‌شود.
تبصره – تعیین جرائم قابل گذشت به موجب قانون است.”
به موجب بند الف ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی که ضمن آن جهات تخفیف مجازات ذکر شده است، گذشت در هر مرحله دادرسی موجب تخفیف مجازات است. اگر به قابل گذشت بودن جرمی در متن قانون تصریح نشده باشد، جرم غیرقابل گذشت است. در این صورت گذشت شاکی تاثیری در ادامه پرونده نخواهد داشت. طبق تبصره ۲ ماده ۱۰۰ قانون مجازات اسلامی، گذشت شاکی در جرایم غیرقابل گذشت تاثیری در ادامه رسیدگی و اجرای مجازات ندارد اما از موجبات تخفیف مجازات است.
گذشت قبل و بعد از حکم قطعی
ممکن است گذشت بعد از صدور حکم قطعی صورت بگیرد. ماده ۴۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری حکم گذشت بعد از صدور حکم قطعی را چنین می‌گوید: “هرگاه شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم غیر قابل گذشت، پس از قطعی شدن حکم از شکایت خود صرفنظر کند، محکوم علیه می‌تواند از دادگاه صادر کننده حکم قطعی، درخواست کند در میزان مجازات او تجدیدنظر شود. در این صورت، دادگاه به درخواست محکوم علیه در وقت فوق العاده و با حضور دادستان یا نماینده او با رعایت مقررات ماده (300) این قانون، رسیدگی می‌کند و مجازات را در صورت اقتضاء در حدود قانون تخفیف می‌دهد یا به مجازاتی که مناسب تر به حال محکوم علیه باشد، تبدیل می‌کند. این رای قطعی است.”
تخفیف مجازات از دو طریق صورت می‌گیرد تبدیل یا تقلیل. در مواردی که شاکی پس از صدور حکم قطعی گذشت می‌کند، دادگاه صادرکننده حکم قطعی اختیار دارد مجازات را در حدود قانون تقلیل دهد مانند تقلیل مجازات حبس از دو سال به شش ماه. همچنین دادگاه می‌تواند آن را به مجازات مساعدتر به حال محکوم‌علیه تبدیل نماید برای مثال تبدیل حبس به جزای نقدی که درجه خفیف محسوب می‌شود.
گذشت در حدود و قصاص
به موجب تبصره ۳ ماده ۱۰۰ قانون مجازات اسلامی، گذشت شاکی در مجازات‌های موجب قصاص نفس و عضو، حد قذف و حد سرقت طبق مقررات فصل مربوط خواهد بود. در جرم قذف، گذشت شاکی از موجبات موقوفی تعقیب و مختومه شدن پرونده است. در سایر حدود (غیر از قذف و سرقت) گذشت تاثیری در سقوط و تخفیف مجازات ندارد.
در سرقت حدی (نه تعزیری) گذشت بعد از شکایت زیان‌دیده تاثیری نخواهد داشت. در قصاص نفس و عضو، صاحب قصاص می‌تواند در هر مرحله دادرسی یا اجرای احکام، به طور مجانی یا با مصالحه در برابر حق یا مال گذشت نماید.
گذشت در جرایم کلاهبرداری و سرقت
طبق آخرین اصلاحات ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۴۰۳/۲/۲۵ و لازم‌الاجرا از تاریخ ۱۴۰۳/۴/۸ در قانون جدید، جرایم کلاهبرداری و سرقت با هر مبلغی غیر قابل گذشت اعلام شده است. در حالیکه در قانون سابق، کلاهبرداری تا یک میلیارد ریال و سرقت تا ۲۰۰ میلیون ریال قابل گذشت بودند. بنابراین از تاریخ فوق، کلیه جرایم کلاهبرداری و در حکم آن، فروش مال غیر و سرقت با هر میزان مبلغ، غیر قابل گذشت می‌باشند. لکن شروع و معاونت در جرائم فوق و همینطور کلیه جرائم ارتکابی درجه ۵ تا ۸ توسط افراد زیر هجده سال در صورت داشتن بزه دیده قابل گذشت هستند.
ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی (اصلاحی ۱۴۰۳/۲/۲۵): علاوه بر جرائم تعزیری مندرج در کتاب دیات و فصل حد قذف این قانون و جرائمی که به موجب قوانین خاص قابل گذشت می‌باشند، جرائم مندرج در مواد (۵۳۶)، (۵۹۶)، (۶۰۸)، (۶۰۹)، (۶۲۲)، (۶۳۲)، (۶۳۳)، (۶۴۱)، (۶۴۷)، (۶۴۸)، (۶۶۸)، (۶۶۹)، (۶۷۳)، (۶۷۴)، (۶۷۶)، (۶۷۷)، (۶۷۹)، (۶۸۲)، (۶۸۴)، (۶۸۵)، (۶۹۰) در مواردی که املاک و اراضی متعلق به اشخاص خصوصی باشد)، (۶۹۲)، (۶۹۳)، (۶۹۴)، (۶۹۷)، (۶۹۸)، (۶۹۹)، (۷۰۰)، (۷۱۶)، (۷۱۷) و (۷۴۴) کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مصوب ۱۳۷۵/۳/۲ و شروع و معاونت در تمام جرائم مزبور، همچنین کلیه جرائم تعزیری درجه پنج و پایین‌تر ارتکابی توسط افراد زیر هجده سال در صورت داشتن بزه دیده، مشمول تبصره (۱) ماده (۱۰۰) این قانون و ماده (۱۲) قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲/۱۲/۴ بوده و قابل گذشت است.
تبصره: حداقل و حداکثر مجازات های حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرائم قابل گذشت به نصف تقلیل می‌یابد.
اهلیت شاکی در اعلام گذشت
اعتبار گذشت منوط به اهلیت قانونی شاکی خصوصی و زیان‌دیده جرم است. بنابراین اگر زیان‌دیده صغیر یا محجور باشد، گذشت توسط ولی قهری یا قیم و با رعایت مصلحت محجور اقدام می‌شود. در مورد قیم اتفاقی، اعتبار و تاثیر گذشت منوط به تایید دادستان می‌باشد.
در موارد ماده ۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری و سایر مواردی که اقدام قانونی جهت حفظ حقوق محجور فوریت داشته باشد، لکن نصب قیم موجب فوت وقت و ورود زیان به محجور شود. در این جا به درخواست کتبی ذینفع از دادسرای سرپرستی و امور محجورین، قیم اتفاقی یا موقت جهت اقامه دعوی یا دفاع از حقوق محجور از سوی دادستان منصوب می‌شود. به صغیر، دیوانه و سفیه محجور گفته می‌شود. سفیه کسی است که قدرت تصمیم‌گیری در امور مالی و دارایی‌های خود را نداشته باشد.
انتقال حق گذشت به وراث
گذشت از شکایت توسط زیان‌دیده و شاکی خصوصی اعلام می‌شود. در جرایم قابل گذشت، تعقیب با شکایت شاکی شروع و با گذشت وی موقوف می‌شود. در جرم غیر قابل گذشت با شکایت شاکی یا اعلام‌کننده شروع، ولی با گذشت شاکی تعقیب موقوف نمی‌شود.
اگر شاکی فوت کند، با توجه به قابل انتقال بودن حق گذشت، به وراث قانونی متوفی منتقل می‌شود. با توجه به اینکه شاکی قبل از فوت شکایت کرده است تحقیقات و رسیدگی ادامه پیدا می‌کند. در این صورت در جرایم قابل گذشت، با رضایت همه وراث تعقیب موقوف می‌شود.
آثار گذشت در صورت تعدد شکات
در مواردی که شکات متعدد هستند. با شکایت هر یک تعقیب و تحقیق شروع و ادامه می‌یابد. لکن موقوفی تعقیب منوط به گذشت همگی آنهاست. بنابراین اگر برخی رضایت دهند فقط در مورد رضایت‌دهندگان قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود. در خصوص بقیه که گذشت نکرده‌اند تحقیقات و رسیدگی ادامه خواهد داشت لکن از جهات تخفیف مجازات مرتکب است.
کلام آخر
شاکی و زیان‌دیده پرونده کیفری اختیار دارد از شکایت صرفنظر نموده و اعلام گذشت کند یا شکایت و پیگیری را ادامه دهد. آثار رضایت در جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت متفاوت بوده و در روند پرونده تاثیرگذار می‌باشد. جهت دریافت مشاوره، اعطای وکالت و تنظیم رضایت‌نامه با شماره‌های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس حاصل نمایید.
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی
سوالات متداول
۱- مرور زمان جرم کلاهبرداری چه میزان است؟
طبق قانون جدید، جرم کلاهبرداری فاقد مرور زمان است و هر زمان می‌توان شکایت کرد.
۲- آیا گذشت به طور معلق و مشروط معتبر است؟
گذشت باید منجز و قطعی باشد. به گذشت مشروط یا معلق زمانی ترتیب اثر داده می‌شود که آن شرط یا معلق‌علیه محقق شده باشد.
۳- گذشت در جرم فروش مال غیر چگونه است؟
در جرم فروش مال غیر با هر مبلغی، گذشت موجب مختومه شدن پرونده نمی‌شود.
۴- آیا معاونت در جرم جعل اسناد رسمی قابل گذشت است؟
معاونت در جرم جعل اسناد رسمی مانند ارتکاب اصل جرم، جرمی غیرقابل گذشت است.