- انواع وصیت و آثار آن – وصایت - 2024-11-30
- نمونه رای پرداخت خسارت راننده مقصر به قیمت یوم الاداء - 2024-11-20
- اعتراض شخص ثالث اصلی (حکمی) و طاری - 2024-11-16
طبق قانون مدنی ایران حضانت حق و تکلیف پدر و مادر است. نگهداری طفل شامل دادن خوراک، لباس پوشاندن، شستشوی طفل، کارهای مربوط به یادگیری، تحصیل، درمان و… میباشد. مقررات مربوط به حضانت ضمن مواد ۱۱۶۸ الی ۱۱۷۹ قانون مدنی آمده است. تخلف از تکالیف مربوط به حضانت دارای ضمانت اجرای حقوقی (سلب حضانت) و کیفری (جرم ترک حضانت) میباشد. در نوشته حاضر وکیل خانواده به طور کاربردی حضانت فرزند، مراحل و شرایط آن، مقررات مرتبط، رویه محاکم و سایر مسائل مهم را بیان میکند.
حضانت چیست؟
فهرست مطالب
حضانت در لغت به معنی مواظبت، پرورش و تربیت طفل است. در اصطلاح حقوقی به نگهداری و اداره امور مالی و معنوی فرزند گفته میشود. طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، حضانت حق و تکلیف پدر و مادر است. حق از آن جهت که هر یک حق قانونی نگهداری و تربیت کودک را دارند. تکلیف از آن جهت که هیچ یک نمیتواند از این مسئولیت سرباز زند.
از آنجا که حضانت از امور مربوط به نظم عمومی و از قوانین امری است بنابراین تخلف از مقررات آن، آثار حقوقی و کیفری دارد. کودکی که والدینش از هم جدا شدهاند یا دور از هم زندگی میکنند، تا هفت سالگی حضانت وی برعهده مادر است خواه دختر باشد یا پسر. از هفت سالگی تا پایان سن بلوغ (سن بلوغ پسر پانزده سال و دختر نه سال تمام قمری است) با پدر یا مادری است که به تشخیص دادگاه به مصلحت طفل است.
پدر یا مادری که حضانت بر عهده وی است نمیتواند برای نگهداری و تربیت طفل مطالبه دستمزد کند. ولی نفقه کودک در صورت حیات پدر با وی است.
بیشتر بدانید:
مراحل دعوی حضانت
- دادگاه صالح به رسیدگی، دادگاه خانواده محل اقامت فرزند است.
- دعوی حضانت، دعوی غیر مالی است.
- خواهان دعوی کسی است که قانونا حضانت بر عهده وی میباشد. خوانده کسی است که از تحویل طفل به خواهان ممانعت میکند.
- مدارک دعوی حضانت شامل شناسنامه، کارت ملی، عقدنامه، دلایل مربوط به استحقاق بر موضوع دعوی ضمیمه دادخواست حضانت میشود.
- خواسته، صدور حکم حضانت، دستور موقت و خسارات دادرسی از قبیل حقالوکاله وکیل و هزینه دادرسی میباشد.
- دادگاه با توجه به خواسته خواهان و ادله و با درنظر گرفتن مصلحت کودک تصمیم میگیرد.
- حکم حضانت یا رد آن، ظرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظر خواهی میباشد.
دستور موقت در دعوی حضانت
پدر یا مادری که خواهان حضانت طفل هستند، میتوانند همزمان با دادخواست، تقاضای دستور موقت از دادگاه نماید. طبق ماده ۷ قانون حمایت خانواده، دادگاه با توجه به مصلحت و منفعت کودک، دستور موقت مبنی بر اجرای فوری حضانت صادر میکند.
مزایای دستور موقت در دعدی حضانت عبارتست از:
سرعت در رسیدگی و اجرای حضانت
عدم نیاز به تایید رئیس دادگستری
عدم نیاز به تودیع خسارت احتمالی برای صدور دستور موقت
اعتبار ششماهه دستور و صدور مجدد دستور موقت به درخواست خواهان
حضانت با فوت پدر یا مادر
حضانت طفل حق و تکلیف پدر و مادر است. تا وقتی که پدر یا مادر در قید حیات باشند دیگری حقی بر حضانت نخواهد داشت. اگر مادر فوت کند، حضانت با پدر است. در صورت فوت پدر، مادر عهده دار حضانت است. چنانچه پدر و مادر فوت شده باشند، حضانت با بستگان نزدیک طفل مانند پدربزرگ و مادربزرگ بنا به نظر دادگاه خواهد بود.
بیشتر بدانید:
امتناع از حضانت
مشخص است نگهداری و تربیت کودک امری اجتنابناپذیر میباشد. والدین باید کوشش کافی بر تربیت طفل داشته باشند. طفل باید مطیع والدین بوده و به آنها احترام بگذارد. با توجه به تکلیفی بودن حضانت و نگهداری طفل، هیچ یک از والدین نمیتوانند از بار مسئولیت شانه خالی کند. حضانت را نمیتوان به موجب قرارداد یا شرط ضمن عقد خارج لازم سلب و ساقط نمود. مسلماً با توجه به الزامی بودن آن، چنین توافقی باطل و بلااثر است.
در صورت امتناع یکی از والدین از حضانت، طبق ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی، طرف دیگر یا هر یک از خویشاوندان کودک یا قیم و یا دادستان میتوانند الزام خوانده را به حضانت از دادگاه بخواهند. اگر الزام ممکن نبود، در این صورت حضانت با خرج پدر به دیگری واگذار میشود. چنانچه پدر فوت شده باشد با خرج مادر به دیگری منتقل میشود.
سلب حضانت
ممکن است، شخصی که حضانت بر عهده وی است، دارای انحرافات اخلاقی باشد یا به طور متعارف و معقول از طفل مواظبت نکند در نتیجه امنیت و آسایش طفل به خطر بیفتد. موارد انحطاط اخلاقی حاضن در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی ذکر شده است. با تحقق هریک از این موارد از طریق ادله اثبات دعوی از سوی پدر، مادر، خویشاوند طفل، قیم یا دادستان و احراز موانع حضانت حکم به سلب حضانت صادر میشود.
اعتیاد به الکل و مواد مخدر، شهرت به فساد اخلاق، ابتلا به بیماری روانی، سوءاستفاده از کودک برای مشاغل ممنوع چون قاچاق، مداومت در ضرب و جرح کودک از موارد سلب حضانت میباشند.
موارد سلب حضانت مادر
اگر مادر در مدتی که مسئول حضانت است شوهر کند یا مبتلا به جنون شود، طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی، حق حضانت از وی ساقط میشود. در این صورت با طرح دعوی سلب حضانت از سوی پدر و اثبات مراتب و بل حکم دادگاه، نگهداری طفل با پدر خواهد بود.
جنون در صورتی زائلکننده حضانت است که مستقر باشد یعنی چند بار اتفاق افتاده باشد. به صرف یکبار حالت دیوانگی، جنون منظور در این ماده محقق نمیشود. اگر جنون برطرف شود دوباره میتوان با اقانه دعوی و ارائه مدارک رفع جنون، حضانت را برعهده گرفت. در صورتی که پدر دچار دیوانگی شود نیز به همین منوال حضانت از وی سلب میشود.
چنانچه مادر شوهر کند و پدر فوت کرده باشد، حضانت با مادر است. اگر پیش از پایان هفت سالگی، مادر شوهر کند، اختلاف نظر است. در این مواقع دادگاه به مصلحت و وابستگی کودک نیز توجه میکند.
پایان حضانت
حضانت با بلوغ پسر در پانزده سالگی و دختر در نه سالگی به پایان میرسد. پس از سن بلوغ، انتخاب اینکه با کدام یک از پدر یا مادر زندگی کند با خود فرزند است. دعوی حضانت پس از رسیدن به سن بلوغ، قابل رسیدگی قضایی نبوده و رد میشود. دادگاه فرض را بر این میگذارد که کودک بالغ میتواند در این مورد تصمیم بگیرد و مداخله نمیکند.
واگذاری حضانت به پدر
مادر میتواند تا قبل از سن هفت سالگی طفل، از دادگاه درخواست واگذاری حضانت پدر را نماید. در این صورت دادگاه شرایط و مصلحت طفل و اوضاع و احوال موجود را بررسی و اظهارات و دفاعیات طرفین را استماع و در صورت احراز ادعای خواهان، حکم به حضانت کودک بر عهده خوانده (پدر) صادر میکند. در اینجا ممکن است دادگاه جهت حسن اجرای امر حضانت، شخصی را به عنوان ناظر اعمال خوانده و با مشخص کردن حدود نظارت وی تعیین نماید.
نمونه رای دادگاه – در حضانت فرزند تا سن هفت سالگی اولویت با مادر فرزند است ولی با درخواست وی و در قید حیات بودن پدر، واگذاری حضانت در به پدر امکانپذیر است. (دادنامه ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۴۷۰۰۱۱۲ – ۹۴/۱/۲۶ شعبه ۴۷ دادگاه تجدیدنظر تهران)
حضانت در طلاق توافقی
حضانت یکی از اموری است که در طلاق توافقی در مورد آن اتخاذ تصمیم میشود. دادگاه در زمان رسیدگی به طلاق، میبایست در خصوص مسائل مالی و غیر مالی طرفین تصمیم بگیرد. یکی از این امور مهم، حضانت فرزند مشترک، تعیین مسئول آن و هزینههای آن میباشد. زوجین قبل از طلاق توافقی میتوانند در مورد مسئولیت حضانت فرزند یا فرزندان مشترک با یکدیگر تراضی کنند.
طبق ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده، در زمان صدور گواهی عدم امکان سازش و حکم طلاق، یکی از مواردی که دادگاه تعیین تکلیف میکند حضانت فرزند مشترک است. اگر طرفین در این خصوص توافق کرده باشند طبق آن عمل میشود در غیر این صورت دادگاه راساً تصمیم گرفته و در رای قید مینماید. اگر حضانت با مادر باشد دادگاه ضمن رای، میزان نفقه فرزند مشترک را تعیین میکند.
در بسیاری موارد مشاهده شده است، طرفین با حضور در دفترخانه اسناد رسمی اقدام به سلب حضانت خود و واگذاری آن به طرف مقابل نموده و ضمن آن موارد و الزامات مربوطه را قید میکنند. باید خاطر نشان کرد، از آنجا که حضانت فرزند علاوه بر حق ابوین، تکلیف هر یک از آنها نیز میباشد، لذا با توجه به وابستگی تکلیف حضانت با نظم عمومی، قابل اسقاط نمیباشد.
جرم ممانعت از اجرای حکم حضانت
هر کسی که به موجب حکم دادگاه مسئول حضانت فرزند تعیین شده است باید امور مربوط به آن را به بهترین نحو انجام دهد. در صورت خودداری از اجرای حکم حضانت یا ممانعت از اجرا، قانون وصف کیفری برای آن در نظر گرفته است. در این صورت مرتکب قابل شکایت و تعقیب کیفری میباشد.
اگر حکم حضانت صادر شود و محکومعلیه بعد از صدور اجرائیه از انجام آن خودداری کند جرم واقع شده است. این جرم ممکن است از سوی اشخاصی غیر از پدر و مادر کودک محقق شود لذا محدود به والدین نیست. صدور دستور موقت دادگاه موجب تحقق جرم نمیشود بلکه باید حکم قطعی در خصوص حضانت صادر شده باشد.
برای تحقق جرم وجود ارکان تشکیل دهنده آن که شامل عنصر مادی، معنوی و قانونی است، ضروری می باشد. برای تحقق جرم نیاز به سوء نیت عام و سوء نیت خاص است که شامل علم و عمد مرتکب نسیت به موضوع جرم میباشد. رکن قانونی جرم ممانعت از اجرای حکم حضانت، ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده است.
آثار امتناع از حضانت
▪︎ هرکس که قانوناً عهدهدار حضانت است از انجام آن خودداری کند، با تقاضای ذی نفع و به دستور دادگاه تا زمان اجرا، زندان میشود.
▪︎ هرکس مانع اجرای حکم حضانت دادگاه شود با تقاضای هر ذینفع و به دستور دادگاه تا زمان اجرا، زندان می شود.
▪︎ هر کس از استرداد طفل به شخصی که حضانت بر عهدهاش است امتناع کند در این مورد نیز با تقاضای هر ذینفعی و بنا به دستور دادگاه تا زمان استرداد، زندان میشود(ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده).
نظریات مشورتی حضانت
✔️ چنانچه زوجه ضمن سند رسمی طلاق، متقبل حضانت و نگهداری فرزند مشترک با هزینه شخصی خود شده باشد، نمی تواند به موجب دادخواست از خود سلب تکلیف نماید چنین درخواستی قابلیت پذیرش ندارد.(نظریه مشورتی ۲۷۵۹ – ۱۳۷۱/۴/۷ اداره حقوقی قوه قضائیه)
✔️ نظر به اینکه حضانت هم حق والدین است و هم تکلیف آنان هریک از والدین می توانند حضانت خود را با توافق به دیگری واگذار کند و این قرارداد که عقد می باشد وفق ماده ۱۰ قانون مدنی لازم الوفاست. مع ذلک اولا: طرفین می توانند به توافق آن را اقاله کنند. ثانیا: چنانچه یکی از والدین از آن عدول کند باید به دادگاه رجوع شود و مرجع قضایی مزبور با عنایت به اینکه در زمان رسیدگی تکلیف حضانت به عهده کیست و مصلحت طفل چگونه اقتضاء می کند نسبت به حضانت وی تصمیم مقتضی اتخاذ خواهد کرد.(نظریه مشورتی ۷/۶۶۶۴ – ۱۳۸۱/۷/۱۸ اداره حقوقی قوه قضائیه)
نمونه آرای قضایی حضانت
◇ حفظ ارتباط عاطفی میان خواهر و برادر و ادامه زندگی آنها در کنار یکدیگر، یکی از مصالحی است که قاضی می تواند بر اساس آن، حضانت کودک را پس از هفت سالگی به مادر واگذار کند.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۴۵۰۱۲۷۰ – ۱۳۹۳/۹/۴ شعبه ۴۵ دادگاه تجدیدنظر تهران)
◇ اولویت حضانت تا هفت سالگی با مادر و پس از آن در صورت حدوث اختلاف با تشخيص دادگاه و در نظر گرفتن مصلحت کودک تعیین می شود. لذا صدور حکم به تفویض حضانت فرزند زیر ۷ سال به پدر بدون احراز عدم صلاحیت مادر و عدم رعایت مصلحت طفل صحیح نیست.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۴۷۰۱۱۹۹ – ۱۳۹۳/۷/۱۵ شعبه ۴۷ دادگاه تجدیدنظر تهران)
◇ اگر براساس طلاق توافقی، حق حضانت به یکی از زوجین سپرده شود، امکان عدول از توافق مربوطه وجود دارد.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۳۰۰۱۰۴۱ – ۹۳/۶/۳۰ شعبه ۳۰ دادگاه تجدیدنظر تهران)
همیشه برای حل مشکل حقوقی باید مسیر درست را انتخاب نمود. امروزه با توجه به بعد مسافت و دسترسی به تلفن و فضای مجازی، به راحتی می توان با مشاوره حقوقی تلفنی و حضوری مسائل مربوط به حضانت را رفع نمود. همچنین با ارسال مدارک به یکی از پیام رسانها، در کوتاهترین زمان ممکن، ادله ارسالی و ابعاد موضوع بررسی و راه حل مناسب ارائه میشود.
بعلاوه جهت حل مشکل حقوقی، وکیل خانواده دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی با تجارب مستمر و طولانی بهترین و سریعترین مسیر را جهت احقاق حقوق قانونی شما در پیش میگیرد.
مواد قانونی حضانت
در ادامه مواد قانونی مرتبط با حضانت آورده میشوند.
ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی
نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.
ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی
برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره – بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه میباشد.
ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی
اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا با دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود.
ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی
در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.
ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی
هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آنها است از نگاهداری او امتناع کند در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقرباء و یا به تقاضای مدعیالعموم نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.
ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی(اصلاحی ۱۳۷۶/۸/۱۱)
هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت
حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل درمعرض خطر باشد، محکمه میتواند
به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی
را که برای حضانت طفلمقتضی بداند، اتخاذ کند.
موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است
1 – اعتیاد زیانآور به الکل، مواد مخدر و قمار.
2 – اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء.
3 – ابتلا به بیماریهای روانی با تشخیص پزشکی قانونی.
4 – سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و
فحشاء، تکدیگری و قاچاق.
5 – تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.
ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی
طفل را نمیتوان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با اوست گرفت مگر در صورت وجود علت قانونی.
ماده ۷ قانون حمایت خانواده
دادگاه میتواند پیش از اتخاذ تصمیم در مورد اصل دعوی به درخواست یکی از طرفین در اموری از قبیل حضانت، نگهداری و ملاقات طفل و نفقه زن و محجور که تعیین تکلیف آنها فوریت دارد بدون اخذ تامین، دستور موقت صادر کند. این دستور بدون نیاز به تایید رئیس حوزه قضائی قابل اجراء است. چنانچه دادگاه ظرف شش ماه راجع به اصل دعوی اتخاذ تصمیم نکند، دستور صادرشده ملغی محسوب و از آن رفع اثر میشود، مگر آنکه دادگاه مطابق این ماده دوباره دستور موقت صادر کند.
ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده
ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده
هر کس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذینفع و به دستور دادگاه صادرکننده رای نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت میشود.
ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده
حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنها است مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.
ماده ۵۴ قانون حمایت خانواده
هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم میشود.
خلاصه کلام
یکی از امور مهم در روابط فرزند با پدر و مادر، مسئله حضانت است که قانون نسبت به آن حساسیت نشان داده شده و مقررات حقوقی و کیفری وضع شده است. تا جایی که ممانعت از اجرای حکم حضانت یا ترک حضانت جرم انگاری شده و برای آنها مجازات تعیین شده است. شما میتوانید جهت اعطای وکالت به وکیل خانواده و تنظیم اوراق قضایی با شماره ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ تماس بگیرید.
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی
سوالات متداول
۱- اگر مادر قبل از هفت سالگی کودک ازدواج کند، حضانت با چه کسی است؟
پس از ازدواج مادر، اگر پدر زنده باشد حضانت با پدر است، اگر فوت شده باشد با مادر میماند.
۲- آیا پدربزرگ طفل می تواند عهده دار حضانت شود؟
در صورت فوت پدر و مادر، حضانت با جد پدری طفل است.
۳- چه مواردی باعث عدم صلاحیت پدر در نگهداری می شود؟
عوانلی نظیر اعتیاد پدر، زندانی بودن، ضرب و جرح و آزار و اذیت کودک و به طور کلی هر آنچه موجب آسیب مستمر به طفل شود.
۴- در چه صورت نگهداری طفل بر عهده شخصی غیر از والدین است؟
وقتی والدین فوت شده باشند یا به سبب انحطاط اخلاقی یا رفتاری صلاحیت نگهداری از طفل را نداشته باشند، نگهداری کودک با دیگری است.
۵- چه کسی میتواند عدم صلاحیت مسئول حضانت را ثابت کند؟
هر یک از پدر، مادر، جد پدری، وصی تعیین شده از سوی پدر یا جد پدری برای طفل و قیم میتوانند عدم صلاحیت شخص را ثابت و درخواست سلب حضانت نمایند.
