- موانع ارث و ممنوعیت ارث بری چیست؟ - 2024-07-24
- تفاوت های چک و سفته - 2024-07-24
- اثر خط خوردن عبارت حواله کرد در چک - 2024-07-22
خیار غبن در معامله بر اثر به هم خوردن موازنه و تعادل ارزش عوضین برای متضرر قرارداد ایجاد می شود.
در هر معامله ای، حفظ ارزش اقتصادی و عادلانه قرارداد، شرط ضمنی مورد توافق طرفین می باشد. به این دلیل که قانون اصل را بر لزوم قراردادها قرار داده است. چون ممکن است از سوی یکی از طرفین به طرف دیگر ضرر وارد شود، خیار وضع شده است. یکی از خیارات قانونی، خیار غبن است.
در ادامه به بیان خیار غبن در معامله و شرایط تحقق و اعمال آن پرداخته شده است. همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.
غبن چیست؟
فهرست مطالب
غبن به معنای نیرنگ و فریب در معامله است. به عبارتی غبن به معنای ضرری است که در نتیجه عدم برابری فاحش ارزش اقتصادی عوضین قرارداد (مبیع و یا ثمن) به طرف جاهل به قیمت ناعادلانه وارد می شود.
عدم برابری به قیمت عادلانه باید در زمان وقوع معامله وجود داشته باشد. در صورت علم به نابرابری فاحش، طرف جاهل نمی تواند از حق فسخ استفاده کند چراکه بر علیه خود اقدام نموده است.
به شخصی که خسارت را وارده کرده است غابن و به شخص که جاهل و ناآگاه به قیمت عادلانه در زمان معامله بوده مغبون می گویند.
بیشتر بدانید:
شرایط تحقق خیار غبن
- خیار غبن مختص عقود معوض است. در عقود غیرمعوض چون هبه و صلح مجانی راه ندارد.
- میان عوضین (مبیع و ثمن) نابرابری فاحش اقتصادی وجود داشته باشد.
- تعیین قیمت بالا ناشی از تدلیس نسبت به مورد معامله نباشد.
- نابرابری ارزش مال در زمان وقوع عقد وجود داشته باشد
- جهل و ناآگاهی زیان دیده نسبت به قیمت واقعی مال باید در زمان معامله باشد.
- خیار غبن و فسخ معامله از سوی هر یک از طرفین در عقود معاوضه ای قابل اعمال است.
آثار خیار غبن
۱- خیار غبن، موجب حق فسخ برای مغبون و انحلال قرارداد است.
۲- بازگرداندن دو عوض به حالت سابق خود از سوی هر یک از طرفین که مورد غبن واقع شده است.
چون با وقوع عقد مالکیت به خریدار منتقل می شود، تا زمان فسخ کسی که به موجب عقد، مالک شده مالک منافع می باشد. بنابراین فسخ بر منافع قبل از آن خللی وارد نمی آورد.
بیشتر بدانید:
ضرر ناشی از خیار غبن
برای ایجاد خیار غبن و حق فسخ وجود دو شرط الزامی است:
۱- ضرر در زمان عقد وارد شده باشد.
۲- ضرر تا زمان فسخ استمرار داشته باشد. چنانچه قبل از ایجاد حق فسخ و یا اعمال فسخ ضرر از صاحب فسخ دفع شده باشد، خیار فسخ ساقط می شود. چون هدف از فسخ دفع ضرر از صاحب آن است .
در دفع ضرر می توان گفت که قبل از اعمال فسخ، ارزش معاملاتی و اقتصادی مورد معامله به بهای عادلانه، نزدیک باشد. لذا وصف فاحش بودن آن از بین برود.
خیار غبن فوری است
خیار غبن پس از علم به آن فوری است. مغبون باید در زمان متعارف فسخ خود را به طرف معامله اعلام نماید.
شخص مغبون یا بر خیار غبن که حق وی است جاهل است و نمی داند چنین حقی را دارد و یا بر فوریت آن جاهل است. چنانچه بر خیار غبن جاهل باشد و به واسطه جهل خیار را به موقع اعمال نکند، چون فوری است پس از اثبات جهل می تواند خیار را اعمال کند.
جنانچه مغبون به خیار غبن آگاه ولی نسبت به فوری بودن آن ناآگاه باشد، در این صورت با اثبات عدم آگاهی به فوریت اعمال خیار، می تواند حق فسخ خود را اعمال کند.
بیشتر بدانید:
غبن فاحش چیست؟
ماده ۴۱۷ قانون مدنی مقرر می دارد: “غبن در صورتی فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد.”
به توجه به اصل لزوم قراردادها و اینکه در موارد فسخ و با احراز شرایط خیار فسخ، می توان عقد را به هم زد. مغبون باید ثابت کند که در ضمن معامله غبن فاحش که عرفا قابل مسامحه و چشم پوشی نیست، وجود داشته است.
چنانچه محرز شود، مغبون در زمان عقد عالم به قیمت روز معامله بوده و یا با هر مبلغی تمایل به انجام آن معامله را داشته است خیار غبن ساقط می شود.
لزوم جهل به قیمت عادله در زمان معامله
در زمان معامله مغبون باید جاهل به قیمت عادله مورد معامله باشد. چنانچه مغبون شخصی باشد متخصص در امور مربوط به مورد معامله، اماره بر آگاهی وی محسوب می شود.
در این صورت نمی تواند به جهل خود در زمان معامله استناد کند. مگر اینکه ثابت کند که از قیمت عادله آگاهی نداشته که امری دشوار است.
پرداخت تفاوت قیمت از سوی غابن
غابن یعنی طرف مقابل شخص مغبون در دو حالت می تواند تفاوت قیمت را پرداخت کند:
۱- غابن تفاوت قیمت را می دهد و مغبون به آن رضایت می دهد که در این بحثی نیست.
۲- غابن تفاوت قیمت را می دهد. ولی مغبون به تفاوت قیمت رضایت نمی دهد، در این مورد حق فسخ جاری می شود.
مغبون یا باید در مهلت عرفاً فوری معامله را فسخ کند و یا معامله را به همان نحو قبول کند. مغبون نمی تواند غابن را وادار کند که بین ارزش مبیع و ثمن تعادل ایجاد کند، چنین خواسته ای قابل مطالبه از دادگاه نمی باشد.
خیار غبن در عقود مجانی راه ندارد. صرفاً در عقود مغابنه ای و معوض جریان دارد.
رأی وحدت رويه
رای وحدت رویه شماره ۸۲۱ ـ ۱۴۰۱/۲/۲۰ هیات عمومی ديوان عالی كشور
◇ مطابق مواد ۴۱۶ و بعد قانون مدني، در موارد غبن «فاحش»، با لحاظ ديگر شرايط مقرر، مغبون حق فسخ (خيار) دارد. چنانچه برابر ماده ۴۴۸ همين قانون، سقوط اين حق شرط شده باشد، به اقتضاي رفتار متعارف اشخاص، شرط يادشده منصرف از مراتب اعلاي غبن است كه عرفاً «افحش» دانسته مي شود. برخي فتاوي معتبر فقهي نيز بر همين اساس صادر شده است. بنا به مراتب، رأي شعبه سوم ديوان عالي كشور كه با اين نظر انطباق دارد، به اكثريت آراء صحيح و قانوني تشخيص داده مي شود.
بیشتر بدانید:
نحوه محاسبه غبن فاحش
جهت محاسبه غبن فاحش قیمت زمان انعقاد معامله ملاک قرار می گیرد. ابتدا مغبون اقدام به ارسال اظهارنامه به طرف معامله مبنی بر تحقق غبن می کند و به موجب آن معامله را فسخ می نماید. سپس با طرح دعوا، تایید فسخ را به دادگاه می دهد.
برای محاسبه غبن دادگاه موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری متخصص در حوزه مربوطه ارجاع می دهد. بنابر نظر کارشناس حکم بر تایید فسخ یا رد آن صادر می گردد. معمولاً محاکم حقوقی بیش از ثلث و گاهی ربع قیمت عادلانه مورد معامله را ملاک غبن فاحش قرار می دهند.
جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۰۲۱۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.
سوالات متداول
۱- آیا خیار غبن در معامله مجانی راه دارد؟
این خیار در هبه یا صلح مجانی جریان ندارد.
۲- اگر اسقاط خیار غبن افحش شرط نشود، ذوالخیار حق فسخ دارد؟
در صورت وجود شرایط غبن افحش، حق فسخ وجود دارد.
۳- کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی به دعوی را دارد؟
دعوی خیار غبن در معامله در صلاحیت دادگاه حقوقی محل ملک است.
