- موانع ارث و ممنوعیت ارث بری چیست؟ - 2024-07-24
- تفاوت های چک و سفته - 2024-07-24
- اثر خط خوردن عبارت حواله کرد در چک - 2024-07-22
اعمال حقوقی دو دسته اند: عقود و ایقاعات. عقد عبارت از عمل حقوقی است که با ایجاب و قبول طرفین واقع شده و در آن قصد انشاء معامله با دو یا چند اراده محقق می شود. ایقاع عمل حقوقی است که تنها با یک اراده محقق می گردد.
هر عمل حقوقی با قصد و اراده طرفین یا طرف آن منعقد شده و دارای آثار خود می باشد. در اعمال حقوقی بایستی طرفین در عقد و انجام دهنده ایقاع شرایط قانونی انعقاد آن را داشته باشند در غیر این صورت معتبر نمی باشد.
هر عقدی دارای آثار خود می باشد. برای مثال، عقد بیع با اراده فروشنده و خریدار ایجاد می گردد و اثر آن انتقال مالکیت مبیع و ثمن است. عقد اجاره انتقال مالکیت منافع ملک از موجر به مستاجر در مدت اجاره است و سایر موارد.
طلاق، ابراء، فسخ از جمله ایقاعات هستند. طلاق با اراده مرد واقع می شود. ابراء با اراده کسی است که از مال یا عملی به نفع دیگری صرفنظر می کند. فسخ با اراده کسی که حق فسخ در زمان قرارداد دارد یا بعداً برایش ایجاد می شود، واقع می شود.
در این مقاله به تعریف حقوقی عقد و ایقاع، انواع هر یک و شرایط آنها پرداخته می شود.
همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.
عقد یا قرارداد
فهرست مطالب
- عقد یا قرارداد
- عقود معین و غیر معین
- عقود لازم و جایز
- عقود تملیکی، عهدی و اذنی
- عقود منجز و معلق
- عقد خیاری
- عقود رضایی، تشریفاتی و عینی
- عقود معوض و غیر معوض
- عقود مغابنه ای و مسامحه ای
- ایقاع
- ایقاعات یک طرفه
- ایقاعات دو طرفه
- طلاق
- ابراء
- فسخ قرارداد
- اخذ به شفعه
- وصایت
- بذل مدت در نکاح موقت
- رجوع به زوجیت
- رجوع به فدیه در طلاق
- شرایط صحت عقد و ایقاع
- سوالات متداول
عقود در دسته بندی های مختلف عبارتند از: عقود معین و غیر معین، تملیکی و عهدی و اذنی، لازم و جایز، منجز و معلق، رضائی و تشریفاتی و عینی، معوض و غیر معوض، مغابنه ای و مسامحه ای.
بیشتر بدانید:
ماده ۱۸۳ قانون مدنی: عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.
ماده ۱۸۴ قانون مدنی: عقود و معاملات به اقسام ذیل منقسم میشوند: لازم، جایز، خیاری، منجز و معلق.
عقود معین و غیر معین
به عقدی که در قانون مدنی نام آن ذکر گردیده عقد معین و سایر عقود نامعین می باشند. عقود معین مانند بیع، اجاره، معاوضه، صلح، قرض، جعاله، ضمان، رهن و…
ماده ۱۰ قانون مدنی: قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است.
عقدی که طبق ماده ۱۰ قانون مدنی منعقد گردد و در قانون از آن نامی برده نشده نامعین است مانند مشارکت در ساخت و تألیف کتاب.
عقد در قالب تمام عقود که منعقد گردد بایستی شرایط صحت انعقاد معاملات شامل قصد و رضای طرفین، اهلیت، معین بودن مورد معامله و مشروعیت جهت معامله را داشته باشد.
عقود لازم و جایز
عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین حق به هم زدن آن را نداشته باشند مگر فسخ یا اقاله شود مانند بیع و اجاره. جایز عقدی است که هر یک از طرفین هر موقع می توانند آن را به هم بزنند مانند عاریه.
برای اینکه عقد جایز غیر قابل فسخ باشد طرفین حق فسخ را ضمن عقد لازم از خود سلب و ساقط می کنند. ولی در هر صورت عقد جایز با فوت یا محجور شدن یکی از طرفین از بین می رود.
ماده ۱۸۵ قانون مدنی: عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در موارد معینه.
ماده ۱۸۶ قانون مدنی: عقد جایز آن است که هر یک از طرفین بتواند هر وقتی بخواهد فسخ کند.
ماده ۱۸۷ قانون مدنی: عقد ممکن است نسبت به یک طرف لازم باشد و نسبت به طرف دیگر جایز.
عقد رهن عقدی است که نسبت به راهن لازم و نسبت به مرتهن جایز است.
عقود تملیکی، عهدی و اذنی
به بیع، اجاره، معاوضه که اثر آنها انتقال مالکیت به طرف معامله است تملیکی گفته می شود.
عقد عهدی عقدی است که اثر آن ایجاد تعهد می باشد مانند ضمان
عقد اذنی عقدی است که اثر آن ایجاد اذن است مانند وکالت
عقود منجز و معلق
منجز عقدی است که به محض وقوع اثر آن ایجاد می گردد. معلق عقدی است که با امضای قرارداد اثر آن جاری نمی شود بلکه منوط به وقوع امری می باشد مانند اینکه گفته شود خانه ام را به شما فروختم به شرطی که ماه آینده در امتحان قبول شوی.
ماده ۱۸۹ قانون مدنی: عقد منجز آن است که تاثیر آن بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری نباشد والا معلق خواهد بود.
بیشتر بدانید:
عقد خیاری
عقدی است لازم که ضمن آن برای یکی از طرفین معامله یا شخص ثالث اختیار فسخ قرارداد به مدت معین قرار داده شود. اگر در این نوع عقد مدت تعیین نشده باشد باطل است. چنانچه ابتدای مدت ذکر نشده باشد تاریخ امضا ابتدای آن محسوب می گردد.
ماده ۱۸۸ قانون مدنی: عقد خیاری آن است که برای طرفین یا یکی از آنها یا برای ثالثی اختیار فسخ باشد.
عقود رضایی، تشریفاتی و عینی
عقد رضایی عقدی است که برای تشکیل آن ایجاب و قبول کافی است و به تشریفات دیگری نیاز ندارد. اصل بر رضایی بودن عقود است. تشریفاتی و عینی بودن نیاز به تصریح قانون دارد.
تشریفاتی عقدی است که علاوه بر ایجاب و قبول نیازمند رعایت تشریفات خاصی می باشد مانند نقل و انتقال املاک ثبت شده.
عقد عینی آن است که علاوه بر ایجاب و قبول بایستی قبض نیز صورت گیرد به عبارتی در آن قبض شرط صحت می باشد. در این عقود پس از ایجاب و قبول و قبل از قبض هنوز عقد منعقد نشده و توافقی جایز محسوب می گردد که هر یک از طرفین می تواند آن را به هم بزند.
عقود عینی عبارتند از: رهن، هبه، صرف، وقف و عقدی که برای طرف قرارداد حق انتفاع نسبت به مورد معامله(منفعت بردن مجانی بدون مالکیت) ایجاد می نماید.
عقود معوض و غیر معوض
معوض عقدی است که در آن طرفین به دنبال کسب سود هستند. به عبارتی هر یک از طرفین که مالی می دهد یا عملی انجام می دهد در مقابل مال یا فعلی را مطالبه می کند مانند بیع و اجاره. در این عقد باید تمام شرایط صحت معاملات وجود داشته باشد.
غیر معوض یا مجانی عقدی است که طرفین دنبال کسب سود نیستند به موجب آن یک طرف مالی را مجاناً به طرف دیگر تملیک می کند یا عملی را انجام می دهد مانند هبه.
بیشتر بدانید:
عقود مغابنه ای و مسامحه ای
عقد مغابنه عقدی است که در آن نفع و ضرر طرفین مطرح است و هر یک به دنبال سودجویی می باشند مانند بیع. طرفین می بایست نسبت به مورد معامله علم تفصیلی داشته باشند.
عقد مسامحه ای عقدی است که طرفین به دنبال کسب سود نمی باشند مانند هبه و صلح مجانی. بنابراین در آن علم اجمالی به مورد معامله کافی است.
ایقاع
ایقاعات از نقطه نظر تاثیر آنها به دو دسته تقسیم می شوند:
۱- ایقاعات یک طرفه
۲- ایقاعات دو طرفه
ایقاعات یک طرفه
اعراض، تحجیر، اسقاط حق تحجیر، حیازت مباحات و احیای اراضی موات ایقاعات یک طرفه هستند.
اعراض یا اسقاط حق عینی به معنای چشم پوشی کردن از مالکیت بر شیئ می باشد.
تحجیر به معنای اینست که شخص در احیاء زمین حق اولویت داشته باشد.
اسقاط حق تحجیر یعنی تحجیرکننده حق اولویت خود را ساقط نماید.
حیازت مباحات به تملک گفته می شود مانند صید کردن ماهی دریا.
احیاء اراضی موات یعنی احیاء کننده زمین با احیاء مالک آن شود.
ایقاعات دو طرفه
ایقاعی هستند که اثر آنها علاوه بر صاحب اراده به شخص دیگر هم برسد و عبارتند از: طلاق، ابراء، فسخ(معامله یا نکاح)، اخذ به شفعه، وصایت، بذل مدت در نکاح موقت، رجوع به زوجیت و رجوع به فدیه در طلاق.
طلاق
طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی: مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید.
تبصره- زن نیز می‌تواند با وجود شرایط مقرر در مواد (۱۱۱۹)، (۱۱۲۹) و (۱۱۳۰) این قانون، از دادگاه تقاضای طلاق نماید.
طلاق ایقاعی دو طرفه است که با اراده مرد محقق می شود و اثر آن به مرد و زن هر دو می رسد.
بیشتر بدانید:
ابراء
مطابق ماده ۲۸۹ قانون مدنی: ابراء عبارت از این است که داین از حق خود به اختیار صرفنظر نماید.
ابراء ایقاعی است که با اراده طلبکار واقع می شود و می تواند هر زمان از طلب خود صرفنظر نماید و اثر آن به دائن و مدیون هر دو می رسد.
فسخ قرارداد
ماده ۴۴۹ قانون مدنی: فسخ به هر لفظ یا فعلی که دلالت بر آن نماید حاصل می شود.
فسخ دو نوع است یا به موجب قانون ایجاد می شود که خیارات قانونی از آن گونه اند یا ضمن قرارداد طرفین در مورد فسخ با یکدیگر توافق می کنند که به آن حق فسخ قراردادی گفته می شود.
وقتی حق فسخ طرفین یا یکی از آنها توسط صاحب آن اعمال گردد، به آن فسخ می گویند. اعمال فسخ با اراده صاحب آن واقع می شود ولی آثار آن که انحلال عقد و استرداد عوضین است، طرفین قرارداد را در بر می گیرد.
بیشتر بدانید:
اخذ به شفعه
ایقاع دو طرفه است و با اراده شفیع واقع می شود. ماده ۸۰۸ قانون مدنی اخذ به شفعه را چنین تعریف کرده است: هر گاه مال غیرمنقول قابل تقسیمی بین دو نفر مشترک باشد و یکی از دو شریک حصه خود را به قصد بیع به شخص ثالثی منتقل کند شریک دیگر حق دارد قیمتی را که مشتری داده به او بدهد و حصه مبیعه را تملک کند. این حق را حق شفعه و صاحب آن را شفیع می‌گویند.
طبق ماده قانونی، اخذ به شفعه با اراده شفیع(یکی از شرکای ملک) واقع می شود ولی اثر آن به دو طرف می رسد. به موجب آن شفیع، ثمن معامله شریک با خریدار را به خریدار می دهد و مبیع را به ملکیت خود در می آورد و تملک می کند. اخذ به شفعه ایقاعی فوری است که پس از ایجاد حق، بایستی به فوریت اقدام گردد.
بیشتر بدانید:
وصایت
ماده ۸۳۴ قانون مدنی: در وصیت عهدی قبول شرط نیست لیکن وصی می‌تواند مادام که موصی زنده است وصایت را رد کند و اگر قبل از فوت موصی رد نکرد بعد از آن حق رد ندارد گرچه جاهل بر وصایت بوده باشد.
وصیت دو نوع است: تملیکی و عهدی. وصایت یا وصیت عهدی عبارت از اینست که موصی(وصیت کننده) شخصی را به نام وصی عهده دار انجام امور وصیت نماید. در وصیت عهدی اراده موصی مهم است. کسی که به نفع وی وصیت شده نقشی در آن ندارد.
وصیت عهدی ایقاع دو طرفه است علاوه بر اراده موصی، وصی متعهد انجام وصیت می گردد. وصیت تملیکی عبارتست ازاینکه موصی مال خود را به دیگری(وارث یا غیر وارث) تملیک کند در این نوع وصیت قبول موصی له ضروری است.
بذل مدت در نکاح موقت
در نکاح منقطع طلاق وجود ندارد. در این نوع عقد، مرد هر زمان می تواند با بذل بقیه مدت، آن را منحل نماید. بذل مدت ایقاعی دو طرفه است که با اراده مرد واقع می شود و اثر آن به زن و مرد می رسد.
رجوع به زوجیت
در طلاق رجعی مرد می تواند در مدت عده (عرفاً سه ماه) به زوجیت سابق رجوع نماید(بازگردد). به موجب آن بدون خوانده شدن صیغه نکاح مجدد زوجیت ادامه می یابد.
ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی: در طلاق رجعی برای شوهر در مدت عده حق رجوع است.
ماده ۱۱۴۹: رجوع در طلاق به هر لفظ یا فعلی حاصل می‌شود که دلالت بر رجوع کند مشروط بر اینکه مقرون به قصد رجوع باشد.
رجوع ایقاع دو طرفه است که با اراده مرد واقع شده ولی آثار آن دو طرف را شامل می شود.
بیشتر بدانید:
رجوع به فدیه در طلاق
فدیه به مالی(مهریه) که زن در قبال طلاق به مرد می بخشد گفته می شود. در طلاق بائن زن می تواند در مدت عده به مهریه بذل شده رجوع کند.
رجوع به فدیه ایقاعی دو طرفه است که با اراده زن واقع شده ولی آثار آن هر دو طرف را در بر می گیرد. در این صورت مرد نیز این حق را پیدا می کند به زوجیت سابق رجوع نماید.
شرایط صحت عقد و ایقاع
اعمال حقوقی شامل عقود و ایقاعات می باشند و عبارتند از قصد و رضا، اهلیت و اختیار انجام عمل حقوقی. به عبارتی عقد یا ایقاع بایستی همراه با قصد باشد و صوری نباشد در غیر این صورت باطل است.
با رضایت باشد و اکراهی نباشد والا غیر نافذ است. در امور مالی معامله کننده به سن رشد رسیده باشد و در امور غیر مالی بالغ باشد در غیر اين صورت حسب مورد معامله یا ایقاع غیر نافذ يا باطل است.
چنانچه به نیابت از شخص دیگری عمل حقوقی منعقد می گردد اذن و اختیارات قانونی از سوی اصیل وجود داشته باشد.
جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.
سوالات متداول
۱- آیا مشخص بودن مقدار، جنس و وصف مورد معامله در عقود غیر معین لازم است؟
در عقود معین و غیر معین هر دو، طرفین باید نسبت به مقدار و جنس و وصف مورد معامله علم کامل داشته باشند.
۲- طلاق ایقاع رضائی است یا تشریفاتی؟
طلاق ایقاع تشریفاتی است و باید طبق مقررات اجرا و ثبت شود.
۳- آیا شرط عوض در هبه آن را معوض می کند؟
با این شرط همچنان عقد غیر معوض و مجانی تلقی می شود.
