توبه در جرایم حدی و تعزیری

زهرا شریفی

توبه در جرایم حدی و تعزیری تحت شرایط مقرر در قانون مجازات اسلامی امکانپذیر است. یکی از علل سقوط مجازات، توبه مرتکب است. توبه یک نهاد فقهی و شرعی است که دارای پیشینه قانون‌گذاری بوده بنابراین تاسیس جدیدی محسوب نمی‌شود. در جرایم حدی و تعزیری، در مواردی توبه از موجبات تخفیف و گاهی موجب سقوط مجازات است.‌

در این مقاله وکیل کیفری به بیان تاثیر توبه در انواع جرایم حدی و تعزیری می‌پردازد. شما می‌توانید برای وکالت، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

ارکان توبه

توبه در لغت به معنای بازگشت است‌ و در اصطلاح حقوقی عبارتست از اینکه متهم از جرم ارتکابی پشیمان و نادم شده باشد. طبق مقررات، در صورت توبه مجرم، باید پشیمانی و اصلاح مرتکب نزد قاضی احراز شود. به عبارت دیگر، باید اثبات شود متهم با توبه دیگر مرتکب جرم نمی‌شود. از این رو لازم است زمینه اصلاح مجرم فراهم شده باشد.‌

با توجه به اینکه هر جرمی علاوه بر جنبه عمومی، دارای جنبه خصوصی و خسارت وارده به بزه‌دیده است، بنابراین باید خسارت و ضرر و زیان ناشی از جرم که به بزه‌دیده وارد آمده، جبران شود یا ترتیبات جبران فراهم شده باشد خواه جرم از جرایم حدی باشد یا تعزیری.

توبه در حدود

در مواردی از کتاب حدود در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ از توبه مرتکب سخن گفته است. طبق ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی: “در جرائم موجب حد به استثنای قذف و محاربه هرگاه متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می‌گردد. همچنین اگر جرائم فوق غیر از قذف با اقرار ثابت شده باشد، در صورت توبه مرتکب حتی پس از اثبات جرم، دادگاه می‌تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضائیه از مقام رهبری درخواست نماید.

تبصره ۱- توبه محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او موجب سقوط حد است.

تبصره ۲- در زنا و لواط هرگاه جرم به عنف، اکراه و یا با اغفال بزه‌دیده انجام گیرد، مرتکب در صورت توبه و سقوط مجازات به شرح مندرج در این ماده به حبس یا شلاق تعزیری درجه شش یا هر دو آنها محکوم می‌شود.”

▪︎ در جرم محاربه، اگر قبل از دستگیری یا تسلط، مرتکب توبه کند. از موجبات سقوط حد است. چنانچه متهم بعد از دستگیری توبه کند اگر جرم با اقرار ثابت شده باشد، دادگاه می‌تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضائیه از مقام رهبری درخواست نماید.

▪︎ چنانچه طریق و ادله اثبات جرم، اقرار نبوده و از طرق دیگر مانند شهادت باشد، توبه تاثیری ندارد. اگر محارب به نفی بلد محکوم‌ شود و پس از یکسال از نفی بلد، توبه نماید مجازات وی ساقط می‌شود.

▪︎ در سرقت حدی اگر مرتکب قبل از اثبات جرم‌ توبه کند، حد ساقط می‌شود. چنانچه بعد از اثبات جرم توبه کند چنانچه با اقرار وی جرم ثابت شده باشد درخواست عفو مجرم‌ می‌شود. اگر جرم حدی از طریقی غیر از اقرار ثابت شده باشد، در ابنجا توبه تاثیری ندارد.

▪︎ در حد زنا و لواط چنانچه به عنف، اکراه یا اغفال بزه‌دیده صورت بگیرد در صورت توبه و سقوط حد، مرتکب به حبس یا شلاق تعزیری درجه شش یا هر دوی آنها محکوم می‌شود.

▪︎ طبق ماده ۱۱۶ قانون مجازات اسلامی، دیه، قصاص، حد قذف و محاربه با توبه ساقط نمی‌شود. در این جا منظور از عدم پذیرش توبه محاربه، توبه پس از تسلط و دستگیری مرتکب است.

توبه در جرایم تعزیری

ماده ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی در خصوص توبه در جرایم تعزیری می‌گوید: “در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت چنانچه مرتکب توبه نماید و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، مجازات ساقط می‌شود. در سایر جرایم موجب تعزیر دادگاه می‌تواند مقررات راجع به تخفیف مجازات را اعمال نماید.

تبصره ۱: مقررات راجع به توبه دربارهٔ کسانی که مقررات تکرار جرایم تعزیری در مورد آنها اعمال می‌شود، جاری نمی‌گردد.
تبصره ۲: اطلاق مقررات این ماده و همچنین بند (ب) ماده (۷) و بندهای (الف) و (ب) ماده (۸) و مواد (۲۸)، (۳۹)، (۴۰)، (۴۵)، (۴۶)، (۹۲)، (۹۳) و (۱۰۵) این قانون شامل تعزیرات منصوص شرعی نمی‌شود.”

شرایط سقوط مجازات تعزیری با توبه عبارت است از:

۱- جرم تعزیری درجه ۶، ۷ و ۸ باشد. درجه‌بندی مجازات‌های تعزیری در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی ذکر شده است.

۲- مرتکب توبه نماید.

۳- ندامت و اصلاح مرتکب برای قاضی محرز شود.

بنابراین جرایم تعزیری درجه ۱ تا ۵ تاثیری در سقوط مجازات ندارد. در این موارد توبه از موجبات تخفیف مجازات است‌.

منظور از تعزیرات منصوص شرعی که توبه و موارد مندرج در تبصره ۲ آنها را در بر نمی گیرد، تعزیراتی است که در شرع اسلام، نوع و میزان آنها مشخص شده باشد. بنابراین اگر در شرع، نوع و میزان جرمی معین شده باشد، تعزیر منصوص شرعی نمی‌باشد. در صورتی که کشف شود مرتکب تظاهر به توبه نموده است تخفیف یا سقوط مجازات ملغی می‌شود. در این صورت در جرایم تعزیری، مرتکب به حداکثر مجازات محکوم‌ می‌شود و اگر از جرایم حدی باشد، مجازات در مورد وی اجرا می‌شود.

مرتکب می‌تواند تا قبل از قطعیت حکم، ادله توبه را به مرجع کیفری که در حال رسیدگی به جرم است، ارائه نماید. اگر دادستان با تخفیف یا سقوط مجازات مخالف باشد، می‌تواند اعتراض نماید. مرجع رسیدگی به اعتراض دادستان، دادگاه تجدیدنظر است.

بیشتر بدانید:

انواع مجازات اصلی، تبعی، تکمیلی

توبه در جرائم قابل گذشت و غیرقابل گذشت

جرم قابل گذشت جرمی است که با گذشت شاکی تعقیب موقوف و پرونده مختومه می شود. جرم‌ غیر قابل گذشت جرمی است که گذشت شاکی تاثیری در موقوفی تعقیب ندارد. لکن موجب تخفیف در مجازات می شود. توبه در جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت تابع مقررات خود است‌.

اگر جرم‌ غیر مالی باشد مانند افترا و توهین و فحاشی، چون‌ برای پذیرش توبه باید زیان وارده به شاکی جبران‌ شود و در این‌گونه جرایم زیان مالی وارد نمی‌شود، از این رو توبه در این نوع جرایم تعزیری تاثیری ندارد. ضمن اینکه در حقوق ایران جبران خسارت معنوی شناخته شده نیست.

اما در جرایم مالی قابل گذشت با توبه و جبران خسارت بزه‌دیده، امکان سقوط یا تخفیف مجازات خواهد بود. در جرائم غیرقابل گذشت اگر مجرم‌ توبه کند و خسارات شاکی را جبران‌ نماید، توبه محقق و آثار آن جاری می‌شود. چنانچه مرتکب رضایت شاکی (شکات) را جلب ننماید یا خسارات وارده را جبران نکند توبه قابل تحقق نیست.

خلاصه مطلب

قانون مجازات اسلامی در مورد توبه متهم در جرایم حدی و تعزیری شرایطی قرار داده است. در برخی جرایم، توبه موجب سقوط مجازات و در برخی از موجبات تخفیف الزامی مجازات می‌باشد. برای پذیرش توبه، علاوه بر احراز ندامت و اصلاح مرتکب نزد دادگاه، خسارات وارده به شاکی خصوصی نیز باید جبران شده باشد. جهت دریافت مشاوره و اعطای وکالت با شماره‌ ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات متداول

۱- منظور از تظاهر به توبه چیست؟

منظور از تظاهر به توبه آن است که مرتکب بدون آنکه واقعاً توبه کرده باشد برای فرار از مجازات، مرجع قضایی را فریب دهد.

۲- پس از احراز توبه در جرایم حدی چه تصمیمی اتخاذ می‌شود؟

در جرایم حدی با پذیرش توبه و سقوط حد، دادگاه قرار موقوفی تعقیب صادر می‌کند.

۳- توبه در دادگاه قابل اثبات است یا دادسرا؟

با توجه به واژه‌های “مجرم” و “قاضی” در مبحث توبه، اینطور برداشت می‌شود که منظور، توبه در دادگاه است که در جرایم حدی و تعزیری موجب سقوط یا تخفیف مجازات است‌.

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *