مجازات‌های جایگزین حبس

مجازات های جایگزین حبس
زهرا شریفی

مجازات‌‌ جایگزین حبس تاسیس جدیدی در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ است که به منظور حبس‌زدایی و پیش‌گیری از آثار منفی زندان بر فرد زندانی و خانواده و بستگان وی می‌باشد. مجازات‌های جایگزین حبس عبارتند از: دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی. این نوع مجازات‌ها از جمله نهادهای ارفاقی در قانون جزا به شمار می‌روند که اجرای آن منوط به رعایت شرایط مقرر قانونی می‌باشد.

در ادامه وکیل کیفری تهران به طور کاربردی موارد و شرایط مجازات‌ جایگزین حبس را طبق قانون و رویه محاکم کیفری بیان می‌کند.

شرایط تعیین مجازات‌ جایگزین حبس

طبق ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی، مجازات‌ جایگزین حبس عبارت است از: “دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی مجازات جایگزین در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه‌ دیده و سایر اوضاع و احوال، تعیین و اجراء می‌شود.
تبصره- دادگاه در ضمن حکم، به سنخیت و تناسب مجازات مورد حکم با شرایط و کیفیات مقرر در این ماده تصریح می کند. دادگاه نمی‌تواند به بیش از دو نوع از مجازاتهای جایگزین حکم دهد.”

این نوع تعیین مجازات بر اساس اصل فردی کردن مجازات تعیین شده است. به عبارتی، مجازات باید با توجه به مرتکب جرم و شخصیت وی تعیین گردد نه بر اساس تناسب مجازات با جرم. یکی از شروط اعمال ماده ۶۴، گذشت شاکی خصوصی است. بنابراین در جرایم غیر قابل گذشت، با گذشت شاکی و رعایت سایر شرایط، مجازات جایگزین حبس تعیین می‌شود.

از شروط دیگر اعمال مجازات‌ جایگزین حبس، وجود جهات تخفیف می‌باشد. جهات تخفیف مجازات طبق ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی عبارتند از:

الف ـ گذشت شاکی یا مدعی خصوصی؛

ب ـ همکاری مؤثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن؛

پ ـ اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم؛

بیشتر بدانید: تعقیب

ت ـ اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی در حین تحقیق و رسیدگی؛

ث ـ ندامت، حسن سابقه یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری؛

ج ـ کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن؛

چ ـ خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم؛

ح ـ مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم

موارد اجباری و اختیاری جایگزین حبس

مصادیق تعیین مجارات جایگزین حبس اجباری عبارت است از:

جرایم عمدی تا سه ماه حبس (درجه ۸)

جرایم عمدی سه تا شش ماه حبس (درجه ۷)

جرایم غیرعمدی

جرایمی که نوع و میزان آن در قوانین موضوعه مشخص نشده است.

در خصوص جرایم غیر عمدی در صورتی که مجازات قانونی جرم بیش از دو سال حبس باشد، حکم به مجازات جایگزین حبس اختیاری است. در خصوص جرایمی که نوع و میزان آن در قانون مشخص نشده می‌توان به قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ اشاره نمود. برای مثال ماده ۶۸ قانون مذکور بیان می‌داشت: هرگاه مرد یا زنی کمتر از چهار بار نزد قاضی اقرار نماید تعزیر می شود. لکن در قانون مجازات (۱۳۹۲) که در حال حاضر اجرا می‌شود، با توجه به درجه‌بندی مجازات‌ها در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی در این مورد مصداقی یافت نمی‌شود.

موارد اختیاری مجازات جایگزین حبس عبارتند از: جرایم عمدی که مجازات آنها شش‌ماه تا یکسال حبس است مگر اینکه به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری به شرح زیر باشند و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد:
الف- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون (۱۰/۰۰۰/۰۰۰)ریال یا شلاق تعزیری
ب- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش‌ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک‌پنجم دیه.

در دو مورد فوق، چنانچه محکوم دارای سابقه کیفری به این شرح باشد، اعمال مجازات جایگزین حبس ممنوع است. از دیگر موارد اختیاری تعیین مجازات جایگزین حبس، در خصوص جرایم غیرعمدی است که مجازات قانونی آنها بیش از دو سال حبس است.

جرایمی که حبس آنها قابل جایگزین نیست

جرایمی که در قانون‌ حبس آنها قابل جایگزین نیست عبارت است از:

۱- جرایم عمدی که مجازات قانونی آن بیش از یک‌سال حبس باشد، اگر مجازات به کمتر از یک‌سال حبس تخفیف داده شود، دادگاه نمی‌تواند به مجازات جایگزین حبس محکوم نماید.

۲- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور

۳- تعدد جرایم عمدی مشروط بر اینکه مجازات قانونی حداقل یکی از آنها بیش از یک‌سال حبس باشد.

بیشتر بدانید: تعدد

انواع مجازات جایگزین حبس

در قانون مجازات اسلامی انواع مجازات‌ جایگزین حبس بیان شده است که در ادامه هر یک شرح داده می‌شود.

دوره مراقبت

دوره مراقبت از مصادیق جایگزین مجازات حبس می‌باشد. دوره مراقبت دوره‌ای است که در طول آن محکوم‌علیه به حکم دادگاه و تحت نظارت قاضی اجرای احکام کیفری به انجام یک یا چند دستور مقرر برای مدت معینی محکوم می‌شود. دوره مراقبت محکوم، بر اساس جرم و مجازات قانونی طبق ماده ۸۳ قانون‌ مجازات اسلامی به شرح ذیل اجرا می‌شود:

الف- در جرایمی که مجازات قانونی آنها حداکثر سه ماه حبس است، تا شش‌ماه
ب- در جرایمی که مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش‌ماه حبس است و جرایمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده است، شش‌ماه تا یک سال
پ- در جرایمی که مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یک سال است، یک تا دو سال
ت- در جرایم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است، دو تا چهار سال

دستورات مراقبتی که دادگاه به یک یا چند مورد حکم می‌دهد عبارتند از:

الف- حرفه آموزی یا اشتغال به حرفهای خاص
ب- اقامت یا عدم اقامت در مکان معین
پ- درمان بیماری یا ترک اعتیاد
ت- پرداخت نفقه افراد واجب النفقه
ث- خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری
ج- خودداری از فعالیت حرفهای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده از وسایل موثر در آن
چ- خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده به تشخیص دادگاه
ح- گذراندن دوره یا دوره های خاص آموزش و یادگیری مهارتهای اساسی زندگی یا شرکت در دوره های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی

خدمات عمومی رایگان

طبق ماده ۸۴ قانون مجازات اسلامی خدمات عمومی رایگان یا کار عام‌المنفعه خدماتی هستند که با رضایت محکوم‌علیه، بدون دریافت دستمزد، به دستور دادگاه، به نفع جامعه و برای مدت معین انجام می‌شود. دادگاه نمی‌تواند محکوم را به بیش از یک خدمت مشغول کند. محکومیت به انجام خدمات عمومی با رضایت محکوم صورت می‌گیرد. بنابراین اگر وی آن را قبول نکند یا در جلسه دادگاه حضور نداشته باشد و به طریقی قبولی خود را اعلام نکند، قاضی مجاز به صدور این نوع کیفر نمی‌باشد.

جزای نقدی روزانه

جزای نقدی و جزای نقدی روزانه از مجازات‌های جایگزین حبس می‌باشند. دادگاه بر اساس نوع جرم و شرایط مرتکب تعداد روزهای پرداخت را مشخص می‌کند. ضمن اینکه برای تعیین جزای نقدی روزانه، درآمد محکوم مدنظر قرار می‌گیرد. میزان جزای نقدی روزانه طبق مواد ۸۳، ۸۵ و ۸۶ قانون مجازات، با توجه به نوع جرم ارتکابی مشخص می‌گردد. در هر مورد که محکوم به مجازات جایگزین حبس محکوم می‌شود، در صورت عدم اجرای آن، مجازات اصلی به موقع اجرا گذاشته می‌شود.

محرومیت از حقوق اجتماعی

محرومیت از حقوق اجتماعی، مجازات تبعی است که در موارد مذکور در ماده ۲۵ قانون مجازات در مورد محکوم اجرا می‌شود. یکی از مجازات‌های جایگزین حبس، محرومیت از حقوق اجتماعی است که مصادیق آن در ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی ذکر شده‌اند. از آن جمله می‌توان به حق انتخاب شدن در مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان، عضویت در انجمن‌ها و شوراها و سایر موارد اشاره نمود.

کلام آخر

یکی از نهادهای ارفاقی و نوظهور در زمینه کیفری، تعیین مجازات‌ جایگزین حبس است. در برخی جرایم این مجازات‌ها الزامی و در برخی دیگر اختیاری اعلام شده است که تشخیص و اعمال آن با دادگاه رسیدگی‌کننده می‌باشد. جهت دریافت مشاوره و اعطای وکالت با شماره‌های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات متداول

۱- جزای نقدی روزانه یعنی چه؟

جزای نقدی روزانه جریمه‌ای است که با توجه به درآمد روزانه محکوم به نفع دولت تعیین می‌گردد.

۲- ماهیت خدمات عمومی رایگان چیست؟

خدمات عمومی رایگان، کیفری قراردادی هستند که با قبول مجرم قابل اجرا می‌باشد.

۳- اجرای مجازات جایگزین در جرایم قابل گذشت چگونه است؟

در جرایم قابل گذشت، با گذشت شاکی خصوصی تعقیب و اجرای مجازات موقوف می‌شود. بنابراین مجالی برای اعمالی مجازات‌ جایگزین حبس باقی نمی‌ماند.

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *