- انواع وصیت و آثار آن – وصایت - 2024-11-30
- نمونه رای پرداخت خسارت راننده مقصر به قیمت یوم الاداء - 2024-11-20
- اعتراض شخص ثالث اصلی (حکمی) و طاری - 2024-11-16
عقد وقف عبارت است از این که مال از مالکیت واقف خارج شود بدون اینکه داخل دارایی شخص دیگری شود. این نهاد حقوقی غیر قابل نقل و انتقال است. مال موقوفه دارای شخصیت حقوقی است و ادارهکننده آن حسب مورد متولی یا اداره اوقاف میباشد. با وقف حق انتفاع از مال برای موقوفعلیهم ایجاد میشود. هر کسی میتواند مال منقول یا غیرمنقول متعلق به خود را وقف نماید.
در مقاله حاضر، وکیل متخصص ملکی، نکات حقوقی و کاربردی عقد وقف و شروط آن را بیان میکند. ضمن اینکه شما میتوانید برای وکالت، دریافت مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.
عقد وقف چیست؟
تعریف عقد وقف در قانون مدنی عبارت است از حبس عین مال و تسبیل منفعت. به عبارت دیگر، با وقف مال از مالکیت واقف خارج می شود بدون اینکه داخل دارایی شخص دیگری شود. حبس عین مال دائمی است نه موقت. با وقف، ملک از دارایی واقف فک میشود. تسبیل منفعت به این معناست که منافع مال در جهت اهداف وقف کننده صرف شود.
واقف کسی است که با وقف، مال از دارایی وی خارج می شود و دیگر سمتی در مال نخواهد داشت مگر متولی خود باشد. موقوفعلیه (موقوفعلیهم) کسی است که حق انتفاع و استفاده مجانی از ملک را دارد.
متولی نماینده موقوفه است که به اداره آن میپردازد. اختیار تعیین متولی با واقف است. اگر تعیین نشده باشد در وقف عام، اداره اوقاف خواهد بود و در وقف خاص، خود موقوفعلیهم متولی قرار میگیرند. واقف میتواند خود را متولی قرار دهد یا برای متولی تعیینی خود را ناظر تعیین کند.
وقف دو قسم است عام و خاص. در وقف عام موقوفعلیهم غیرمحصور و نامحدود هستند مانند وقف مسجد و مدرسه. در وقف خاص موقوفعلیهم محصور و مشخص هستند مانند وقف بر اولاد و اولاد اولاد نسل به نسل.
نکات مهم وقف
۱- وقف عقد لازم است بنابراین طرفین نمیتواند آن را بهم بزنند. عقد عینی است و علاوه بر ایجاب و قبول، قبض (تصرف) مال شرط صحت عقد میباشد.
۲- موقوفه باید عین معین باشد وقف دین، منفعت و حق باطل است.
۳- وقف عقدی است که با ایجاب واقف و قبول موقوفعلیهم و قبض مال محقق میشود. قبول در وقف عام با سازمان اوقاف و قبض با متولی است. در وقف خاص قبول و قبض با موقوفعلیهم است. زمانی که واقف خود را متولی قرار داده باشد نیازی به قبض نیست.
۴- پس از وقف، مال قابل نقل و انتقال نمیباشد مگر در مواردی که فروش آن جایز باشد. اگر به هر دلیل حق انتفاع وقف زایل شود، مال به دارایی واقف یا ترکه باز نمیگردد و صرف امور خیریه میشود.
۵- در مواردی که ملک دارای حق ارتفاق است، وقف آن خللی به حق ارتفاق دیگری وارد نمیکند.
۶- وقف عقدی مجانی است لذا هرگونه شرط عوض در آن باطل است.
۷- این عقد قابل اقاله نیست یعنی واقف و موقوفعلیهم یا اوقاف نمیتوانند به تراضی وقف را برهم زنند.
۸- مال موقوفه نباید مصرفشدنی باشد به عبارتی با استفاده، مال باقی باقی مانده و تمام نمیشود.
۹- ورشکسته و محجورین نمیتوانند مال خود را وقف کنند چرا که وقف عمل حقوقی زیانآور است در این صورت وقف باطل است.
۱۰- وقف مال برای فرار از دین غیرنافذ است و صحت آن منوط به تنفیذ طلبکاران است در صورت رد طلبکاران، عقد وقف باطل است.
بیشتر بدانید:
۱۱- متولی یا سازمان اوقاف باید مال را به همان هدف و اراده واقف اداره کنند. موقوفه دارای شخصیت حقوقی است. ممکن است تولیت با متولی خاص یا اداره اوقاف باشد. اگر خواهان یا خوانده دعوی باشد نام موقوفه به تولیت (نام متولی) قید میشود.
۱۲- زمانی میتوان متولی را عزل نمود که در وقفنامه حق عزل پیشبینی شده باشد. اگر حق عزل نیامده باشد و متولی مقصر یا خیانت کار باشد، از دادگاه درخواست میشود فردی را ضمیمه متولی نماید تا با یکدیگر امور وقف را اداره کنند.
۱۳- وقف ملک مشاع صحیح است. بنابراین اگر مالک بخشی از ملک را که مالکیت مشاعی دارد وقف کند ایرادی ندارد و عدم رضایت سایر مالکین مشاع به صحت عقد خللی وارد نمی کند.
۱۴- تقسیم ملک از وقف جایز است. در صورت غیرقابل افراز بودن ملک در اداره ثبت محل، هر یک از شرکای مشاعی میتوانند درخواست دستور فروش سهام و دانگ غیر وقف را از دادگاه نمایند.
۱۵- در عقد وقف نمیتوان شرط خیار نمود به عبارتی شرط اینکه ظرف فلان مدت واقف حق فسخ دارد وقف را باطل میکند.
۱۶- در وقف عام، اگر انجام اموری که واقف تعیین کرده ناممکن و متعسر شود، وقف به اقرب به غرض واقف تبدیل میشود. همینطور اگر منافع موقوفه مجهولالمصرف باشد، عواید آن صرف انتشار کتب و تبلیغات اسلامی میشود.
۱۷- طبق رای وحدت رویه شماره ۳۵۶۱ – ۱۳۴۲/۱۲/۲۶ دیوان عالی کشور، عبارت نسلاً بعد نسل در وقفنامه ترتیب است نه تشریک. بنابراین ولو یک نفر از نسل قبل موجود باشد، نوبت به نسل بعدی برای انتفاع از وقف نمیرسد.
۱۸- در وقف خاص واقف نمیتواند یکی از موقوفعلیهم باشد در این صورت وقف نسبت به او باطل و در مورد بقیه صحیح است. لکن در وقف عام این محدودیت وجود ندارد.
۱۹- اگر واقف به جهت وصف موجود در متولی، وی را متولی قرار دهد و در ادامه، وصف مذکور زایل شود، متولی خود به خود منعزل میشود. در صورت انعزال، نیازی به حکم دادگاه نبوده و آثار حقوقی آن از تاریخ رفع وصف جاری میشود.
۲۰- اگر متولی چند نفر باشند، در صورت تولیت به شرط استقلال، هر یک میتواند به تنهایی وقف را اداره و در صورت فوت یا حجر هر کدام دیگران به وقف عمل میکنند. اگر شرط اجتماع یا اطلاق شده باشد، باید مجتمعاً عمل کنند. در این صورت با فوت یا حجر هر یک از طریق دادگاه ضم امین میشود.
۲۱- مال موقوفه قابل فروش نیست مگر در این موارد: ۱- مال خراب شود یا خوف خراب شدن باشد و قابل تعمیر هم نباشد و غیر قابل انتفاع باشد. ۲- قسمتی از مال خراب شود. در صورت عدم امکان انتفاع، همان قسمت فروخته میشود. لکن اگر خرابی یک قسمت موجب عدم انتفاع کل مال شود، همه مال فروخته میشود. ۳- در مواردی که بین موقوف علیهم اختلاف حادث شود و بیم خونریزی یا خرابی و اتلاف مال باشد.
۲۲- فقط در این سه مورد موقوفه پس از اخذ مجوز از سازمان اوقاف قابل فروش است. وجه حاصل از فروش باید اقرب به هدف واقف تبدیل و صرف شود.
۲۳- عرصه ملک موقوفه از سوی اداره اوقاف با قرارداد مدتدار در قبال دریافت حق پذیره به اجاره به اشخاص واگذار میشود. در این صورت با پیشبینی در قرارداد، مستاجر در زمان اجاره حق احداث اعیانی و اخذ سند مالکیت اعیانی از اداره ثبت محل خواهد داشت.
۲۴- چنانچه واقف در وقفنامه در مورد نحوه تقسیم منافع مال موقوفه تعیین تکلیف کرده باشد طبق آن عمل میشود. در صورت عدم تعیین تکلیف، قاعده تساوی رعایت میشود.
۲۵- اگر واقف دستمزد متولی را تعیین نموده باشد طبق آن عمل میشود. در صورت عدم پیشبینی، میزان آن با توجه به عرف، در صورت عدم عرف مشخص، طبق نظر کارشناس تعیین میگردد.
جمعبندی مطالب
عقد وقف از عقود معین قانون مدنی است که حسب ماهیت خاص آن دارای مقررات منحصر به فردی می باشد. با وقوع وقف، ملک از مالکیت واقف خارج می شود. لکن منافع آن جهت مصرف موقوف علیهم (در وقف خاص) یا بابت امور عام المنفعه و خیریه (در وقف عام) مصرف می گردد.
اگر واقف شخصی را به عنوان متولی وقف مشخص نموده باشد، امر تولیت با آن شخص است. در غیر این صورت سازمان اوقاف متولی و اداره کننده وقف می باشد. جهت اعطای وکالت به وکیل متخصص ملکی از طریق پل ارتباطی ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ با ما در تماس باشید.
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی
سوالات متداول
۱- در صورتی که موقوفعلیه محجور باشد قبول و قبض وقف با کیست؟
در این موارد، قبول و قبض وقف با ولی یا قیم محجور است.
۲- اگر موقوفه در مسیر طرحهای عمومی و عمرانی باشد آیا قابل انتقال به شهرداری است؟
به دلیل حفظ مصالح عمومی، انتقال وقف به تملک دولت یا شهرداری بلامانع است و وجه آن پرداخت می شود.
۳- آیا واقف میتواند بر اعمال متولی ناظر تعیین کند؟
واقف میتواند ضمن عقد وقف، یک یا چند نفر ناظر تعیین کند که ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشند.
